Öğrenciler için Araştırmacı Gazetecilikle İlgili İpuçları ve Kaynaklar

Araştırmacı gazetecilik pek çok kişinin hayallerini süsleyen bir meslek. Watergate skandalı araştırmasını anlatan “All the President’s Men‘den, ’The Post”, “Spotlight” ve “She Said” gibi daha yeni filmlere kadar Hollywood, yasak bir hikayeyi araştırmak için mücadele eden cesur araştırmacı gazeteci imajını besledi. Mesleğin gerçekliği daha zengin ve daha karmaşık olsa bile, bu filmlerde olup bitenlerin içinde de belli bir gerçeklik payı var.

Ancak hiç kimse bir gecede araştırmacı gazeteci olamaz. Ve bekçi köpeği haberciliğinin temelinde hala geleneksel habercilik yöntemleri olsa da, bir gazetecinin cephaneliğine araştırmacı gazetecilik alanında ona yardımcı olacak yeni araçlar ve yenilikçi teknikler her zaman eklenebilir.

Araştırmacı gazeteci olmak gerekli eğitime sahip olduğunuz sürece erişemeyeceğiniz bir nokta değil. Gazetecilik okullarında veya usta-çırak ilişkisiyle de olur veya ücretsiz çevrim içi kaynaklarla da olur. Bir diğer seçenek daha deneyimli gazetecilerin izinden giderek mesleği “iş başında” öğrenmektir. Ancak her kariyer planında olduğu gibi ihtiyacınız olan tek şey eğitim değil, bazen şansa, doğru karşılaşmalara ve bazı iyi akıl hocalarına da ihtiyacınız olur.

Gazetecilik veya araştırmacı gazetecilik ile ilgilenen bir öğrenciyseniz ya da çoktan araştırmacı gazetecilik yapıyorsanız, derinlemesine bu alana odaklanmak istiyorsanız; GIJN bu yazıda  akademisyenlerden ve mesleği öğreten araştırmacı gazetecilerden öneriler aldı.

İsveç, Göteborg’daki 2023 Küresel Araştırmacı Gazetecilik Konferansı’nda bir oturum. Görsel: GIJN/Wolf France

1. Araştırmacı Gazeteciliği Anlayın 

Gazeteciliğin Temelleri ” adlı kitapta gazeteciliğin özünün, kamuoyuna güvenilir, güncel ve doğru bilgiler sunarak vatandaşları bilgilendirmek ve bilgiyle güçlendirmek olduğu yazıyor.

Peki araştırmacı gazetecilik tam olarak nedir? GIJN, “araştırma” teriminin sözlük tanımının “sistematik” sıfatıyla ilişkili olduğunu, derinlemesine ve orijinal araştırmaları kapsadığını belirterek, mesleğin tanımını sunar. Araştırmacı gazeteciliğin bir diğer özelliği de belirli kişilerin veya kurumların gizli tutmayı tercih edeceği bilgileri ortaya çıkarmasıdır. Aslında, bir araştırma yeni bir şey ortaya çıkarmazsa, bu bir araştırma değildir.

Ancak dikkat edin, basit bir belge sızıntısı bir araştırma değildir ancak bir araştırmanın başlangıcı olabilir. Bu nedenle #PanamaPapers , #LuxLeaks veya #UberFiles araştırmalarının hepsi etkili bir şekilde büyük veri sızıntısıyla başlamış olsa da, bu kayıtlar daha sonra gazeteciler tarafından analiz edildi ve kaynakların konuşmasını sağlamak için kullanıldı.

2. Araştırmacı Gazeteciliğin “Sizin İşiniz” Olduğundan Emin Olun

Kanada Montréal Üniversitesi’nde gazetecilik profesörü Claudine Blais , “ Her gazeteci araştırmacı gazetecilik yapmaya yatkın olmayabiliyor” diyor. Radio-Canada’nın Enquête programının eski genel yayın yönetmeni olan Blais, öğrencileri arasında kimlerin araştırmacı gazetecilik yapmak için “uygun profile” sahip olduğunu hemen fark edebildiğini söylüyor. “Bir telefon görüşmesi yapıp geri bildirim alamayan ve işi oluruna bırakanların başarılı olamayacağını biliyorum,” diyor. “Israrcı olmalı, 20 telefon görüşmesi yapmalı, çabuk pes etmemeli ve zorlukları aşmak için stratejiler kullanmalı“ diye devam ediyor ve bağlantıları ‘’hayır’dan hemen önce” nasıl durduracağınızı bilmeleri gerektiğini söylüyor.

3. Bunun Ciddi ve Zor Bir İş Olduğunu Bilin 

Norbert Zongo Batı Afrika Araştırmacı Gazetecilik Hücresi’nin (CENOZO) eski başkan yardımcısı ve Senegal’in başkenti Dakar’daki E-jicom Gazetecilik Okulu’nun direktörü Hamadou Tidiane Sy, “Araştırmacı gazetecilik yapmaya karar verdiyseniz, bunu ciddiye almalısınız” diyor. “İyi gazetecilik yapmak zordur ama araştırmacı gazetecilik yapmak daha da zordur,” diye vurguluyor. “Tek yapmanız gerekenin birilerinin sizinle ‘patlayıcı bir dosya’ ile temasa geçmesi ve sizin de ağzınızdan baklayı çıkarmanız olduğunu düşünmemelisiniz. Hayır, bir araştırma yayınlanmadan önce uzun bir çapraz kontrol süreci var.”

GIJN’in araştırmaların perde arkasını anlatan How They Did It bölümü, bir haberi tamamlamak için gereken zaman ve titizlik hakkında size fikir verebilir.

4. “Etik” Aklınızın Bir Köşesinde Hep Olmalı

GIJN’in Türkçe editörü ve aynı zamanda İstanbul Kadir Has Üniversitesi’nde öğretim görevlisi Pınar Dağ, tüm gazetecilik türlerinde olduğu gibi “etik disiplinin” hayati önem taşıdığını söylüyor. Bu nedenle muhabirlerin “bilgi toplarken, haber yaparken ve yorumlama sürecini yürütürken dürüst, adil ve cesur olmaları” gerektiğini söylüyor.

“Araştırmacı gazeteciliğin etik kurallarından biri, zararı en aza indirmek için büyük özen ve hassasiyet göstermek ve savunmasız grupları, çocukları, hayvanları, dezavantajlı grupları ve hikayeye dahil olmayan aile üyelerini dahil etmekten kaçınmaktır” diye tavsiyede bulunuyor.

Yüksek etik standartlara sahip olmak araştırmanıza güvenilirlik kazandırır. GIJN bu konuyu düzenli olarak ele alır, örneğin bu makaledeGazetecilerin haber yapmak için yalan söylemesi doğru mudur?Yurttaş Araştırmaları Rehberimizdeki etik bölümü de mükemmel bir giriş niteliğindedir.

Ezber bozan araştırmaları okuyarak, izleyerek ve dinleyerek öğrenin. Göteborg’daki GIJC23’ün katılımcıları önde gelen araştırmacı gazetecileri dinliyor. Resim: GIJN/Heino Ollin

5. Okuyun, Dinleyin ve İzleyin 

Her meslek taklitten değilse bile ilhamla ilerler ve araştırmacı gazetecilik de bir istisna değildir. Okuduğunuz veya izlediğiniz araştırmalar, üç, beş veya 10 yıl sonra yürüteceğiniz araştırmaları besleyecektir. Araştırma yöntemlerinin bu kadar çeşitli olduğu bir zamanda, bu araştırmaları okumak, görmek ve dinlemek, iyi bir araştırmacı gazeteci olmak için gereken becerileri öğrenmede temel bir adım sunar.

İyi araştırma örnekleri için GIJN’in bültenine (İngilizce) veya dünyanın farklı yerlerinden en iyi araştırmaların aylık bir seçkisini sunan diğer dillerde yayınlanan yedi bölgesel bültene abone olabilirsiniz. Diğer ilham kaynakları arasında, bölgesel editörlerimizin o yıl yayınlanan en iyi araştırmaları seçtiği GIJN’in Editörün Seçimleri dizisi ve gelişmekte olan veya geçiş sürecindeki ülkede tehdit, baskı veya en kötü koşullar altında yapılan araştırmacı gazeteciliği onurlandıran GIJN’in Küresel Parlayan Işık Ödülü yer alıyor.

6. Ele Alacağınız Konuyu Anlayın, Öğrenin!

Gaëtan Gras , “Araştırmacı gazeteciliğin anahtarlarından biri, ele alınacak konuları belirlemektir” diyor. “Proaktif olmalı ve haberleri takip etmelisiniz. Özel hayatınızdaki bir sohbet sırasında, iş arkadaşlarınızla konuşurken, gazetenizi, haber sitenizi veya rakiplerinizi okurken, etrafınızdaki dünyayı gözlemlerken, bunların hepsi size ipuçları ve olası hikaye ipuçları verebilir,” diye açıklıyor. Gras ayrıca gelecekteki araştırmacı gazetecileri yabancı başlıkları takip etmeye çağırıyor: “Bazı iyi araştırmalar, başka yerlerde yapılmış hikayelerin uyarlamalarıdır,” diyor. Birçok GIJN yazısı, bir ülkede yapılmış araştırma örneklerinin dünyanın başka yerlerinde de kopyalanabileceği vaka çalışmalarına dayanmakta.

Belçika’da yayınlanan Le Soir gazetesinde araştırmacı gazeteci olarak çalışan Joël Matriche, daha önce başkaları tarafından ele alınmış ve kamuya mal olmuş bir konunun   “ölü” bir hikaye olmadığını söylüyor. “Gazeteci açıklamanın tatmin edici olmadığını, gri alanların kaldığını ve daha derine inmenin faydalı olacağını düşünebilir” diyor. Onun deneyimlerine göre, bu bazen iyi sonuçlara yol açıyor ve en kötü durumda, giderek daha fazla telefon görüşmesi yaparak, gelecekteki kaynaklarla olabilecek yeni bağlantılar kazanıyor.

Peki araştırma için iyi bir konu tespit ettiğinizi nasıl anlarsınız? Lille Gazetecilik Okulu’nun dijital ve araştırma bölüm başkanı Damien Brunon, öğrencileri her zaman üç soruyu yanıtlayarak bir “ön araştırma” yapmaya teşvik ediyor.

• Sorun ne?
• Konuyla ilgili daha önce neler yazıldı? (Derinlemesine bir medya taramasıyla kontrol edebileceğiniz bir şey)
• Haberi yapmak için neye ihtiyacım var? (Hangi belgelere, hangi erişimlere ve hangi iletişim bilgilerine ihtiyaç duyulabileceğini düşünün.)

“İyi bir ön araştırma yapılmadan iyi bir araştırma olmaz” vurgusunu yapıyor.

7.Dikkat Çekin

Bergen ve Stavanger Üniversitelerinde ders veren Norveçli araştırmacı gazeteci Tarjei Leer-Salvesen , öğrencilerine her zaman “fark edilmeyi” öğütlüyor.

“Haber merkezindeki patronlar öğrencilere her şeyden biraz öğrenmelerini söylüyor çünkü bu onların işlerini kolaylaştırıyor. Ama bence asıl mesele, editörün fark edeceği ve beğeneceği birkaç olağanüstü hikaye yaparak her şeyi yapma çağrısına itaatsizlik etmek,” diyor.

Bunu birkaç somut örnekle açıklıyor:

• Sporla ilgileniyorsanız, spor haberleri yapın ancak bunu finans haberlerini okuma becerisiyle birleştirirseniz, yakında bir spor kulübünün ekonomik durumunu anlayan tek gazeteci siz olacaksınız.
• Siyaseti takip etmeye meraklıysanız, istatistikleri de öğrenin. O zaman basın toplantılarını takip etmekten daha fazlasını yapabilir ve  politikacıyı ifşa etmenizi sağlayacak veri araştırmasını yapabilirsiniz.
• Eğer şehir gelişimi ve planlamasıyla ilgili bir haber yapıyorsanız, bir BİLGİ EDİNME uzmanı olun ve haberinizi başka hiç kimsenin sahip olmadığı belgelerle zenginleştirin.

Mediapart’ın araştırma ekibinin eş başkanı, araştırmacı gazeteci Fabrice Arfi, GIJN tarafından Fransızca olarak düzenlenen bir masterclass’ta hem “her işin ehli” olmayı hem de “editoryal bir ana üsse” sahip olmayı tavsiye ediyor. “Genç bir gazeteci için bu kombinasyonun, bölüm başkanları ve genel yayın yönetmenleri tarafından fark edilmenin bir yolu olduğuna inanıyorum” diyor.

GIJN Kaynak Merkezi, muhabirlerin insan ticareti, seçimler, sağlık ve tıp, savaş suçları gibi belirli konuları nasıl araştıracaklarını öğrenmelerine veya röportaj yapma, uzman kaynakları bulma ve çevrim içi gelişmiş arama gibi belirli teknikleri öğrenmelerine yardımcı olacak bir dizi rehber ve araştırmaya sahip.

Burs veya ödül kazanmak fark edilmeniz ve bu alana  entegrasyonunuzu kolaylaştırmanız için harika bir fırsat olabilir ve GIJN, hibe ve burs listesi düzenli olarak güncelleniyor. 

8. Yazarken Okuyucularınızı Düşünün

“Okurlarınızı düşünün” ifadesi dünyanın dört bir yanındaki gazetecilik okullarında ve haber merkezlerinde tekrarlanır. Bu değerli bir içgörüdür çünkü bir araştırma okuyucu için sindirilebilir, ilginç ve ilgi çekici olmalıdır. “Okuyuculara temel bilgileri sunmak için bazen aylarca üzerinde çalıştığınız bir konuyu basitleştirmeli ve karmaşıklığı azaltmalısınız. Günler veya aylar süren çalışmayı çöpe atmak anlamına gelse bile, önemsiz ayrıntılarda boğmaktan kaçınmalısınız,” diyor La Libre Belgique’den Gras.

Fabrice Arfi, GIJN ustalık sınıfında, “Bir araştırma yazısı yazdığınızda, yazarken ayık olmalısınız. Ben, araştırmalarda bir tür olgusal kuruluğun, bir tür olgusal vahşiliğin taraftarıyım” diyor.

Web sitemizde yer alan “ yazma ipuçları ”  bölümünde yer alan yazıları okumanız faydalı olabilir.

9. Ağınızı Geliştirin

Gazetecilik ağları ve kolektifleri yalnızca iş birliği amacıyla değil aynı zamanda akranlar, akıl hocaları, ortaklıklar ve bağlantılar bulmak için de çok yararlı olabilir. Ayrıca sektör hakkındaki bilginizi korumanıza yardımcı olabilir. Sosyal ağlarda, araştırmacı gazetecilik yapan veya araştırmacı gazeteciliği destekleyen tanınmış kuruluşlara abone olun. Bölgenizdeki GIJN üyelerinin listesini incelemek  iyi bir başlangıç olabilir. Bölgenizde düzenlenen konferanslar ( Dataharvest , African Investigative Journalism Conference , COLPIN , birkaç örnek vermek gerekirse) ilham verici gazetecilerle tanışmanın mükemmel bir yoludur.

Giriş ücreti yüksek olabilir ancak bu büyük etkinlikler bazen öğrencilere veya yuvarlak masalara erişim karşılığında gönüllü olmak isteyenlere indirimli fiyatlar sunar. Ayrıca GIJN tarafından her iki yılda bir düzenlenen Küresel Araştırmacı Gazetecilik Konferansı’nı da unutmayın: Dünyanın dört bir yanından araştırmacı gazeteciler için mutlaka katılmaları gereken bir etkinlik. Her konferans için, gelişmekte olan ülkelerden çok sayıda gazeteci burs programları sayesinde ücretsiz olarak katılabilir.

Küresel Araştırmacı Gazetecilik Konferansı, önde gelen profesyonelleri bir araya getirerek araştırmacı gazetecilik hakkında konuşmalarını sağlıyor. Burslar, çok sayıda öğrenci muhabirin de katılıp zanaatlarını öğrenmesini sağlıyor. Resim: GIJN/ Wolf France

10. Eğitimi Asla Bırakmayın 

Eğer gazetecilik öğrencisiyseniz: Bunun tadını çıkarın! Ancak öğrenmenin meslek hayatınız boyunca devam edeceğini unutmayın. Veri gazeteciliği ve araştırmacı gazetecilik teknik bilgi gerektirdiğinden (uydu görüntülerini kullanmak, artık çevrim içi olmayan bilgileri bulmak, içeriği doğrulamak, açık kaynak araştırması, verileri analiz etmek vb.öğrenmek gerekli.

GIJN’in kılavuzlarımız ve ipucu sayfalarımız gibi kaynaklarıyla kendinizi eğitin. Araştırmacı gazeteciliğe yeni başlıyorsanız, davalardan kaçınma, röportaj teknikleri, doğruluk kontrolü, ihbarcılarla çalışma, video ile başlama, araştırma kılavuzları ve kaynak bulma konularındaki kaynaklarımızı kaçırmayın.

Ayrıca, dünyanın dört bir yanındaki gazetecileri eğitmeye ve onlara ilham vermeye yardımcı olan ünlü araştırmacı gazetecilerle ücretsiz web seminerlerimize göz atın ya da seçkin araştırmacı gazetecilerin tavsiyelerinden ve favori araçlarından ilham alın. Son olarak, öğrenciler X/Twitter, Facebook, LinkedIn sosyal medya sayfalarımıza ve posta listemize abone olabilirler.

Alcyone Wemaëre, Lyon’da yaşayan Fransız bir serbest gazetecidir. Paris’te Europe1 ve France24  eski muhabiridir. GIJN’in Fransızca Editörü olmasının yanı sıra, Sciences Po Lyon’da doçent olarak görev yapmakta ve gazetecilik “veri ve araştırma” uzmanlık alanında yüksek lisans program sorumlusudur.