Paravan Şirketleri Gizli Sahipleriyle İlişkilendirmek için İpuçları

Araştırmacı gazeteciler için paravan şirketlerin ve tröstlerin gerçek sahiplerini araştırmak bazen UFO’lara yönelik aramalar kadar zor ve “bulanık” görünebilir. Ancak bu karmaşık alana yeni girenlere yardımcı olabilecek araçlar var. Gazetecilere, halkın bilmesi gereken varlıkları gizlemek için büyük çaba sarf eden kişilere ait kırıntıları takip etmelerine yardımcı olabilecek güçlü araçlar var.

Paravan şirketler aslında herhangi bir iş yapmayan ancak genellikle yasal şirketler için yasal vergiden kaçınma gibi stratejik nedenlerle ve ayrıca gayrimeşru veya yaptırıma tabi işletmeleri gerçekten kontrol eden bireylerin kimliklerini ve varlıklarını gizlemek için kurulan şirketlerdir.

Paravan şirketleri ve bunların nihai menfaat sahiplerini (UBO’lar) araştırmak, Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) ve Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi (OCCRP) gibi ağlar tarafından temsil edilen özel bir araştırma alanıdır. Kullandıkları ileri teknikler, banka transfer rotalarının izlenmesinden, ertelenmiş kurumsal kovuşturma anlaşmalarına kadar birkaç kitabı doldurabilir.

2024 NICAR veri gazeteciliği zirvesinde sunum yapan ICIJ veri ve araştırma başkan yardımcısı Karrie Kehoe, hemen her muhabirin karanlık bir imparatorluğun tepesindeki kişiyi ve onun denizaşırı varlıklarını takip etmek için deneyebileceği birkaç ipucu, araç ve başlangıç noktası olabileceğini paylaştı. Kehoe katılımcıları öncelikle kendilerine şu soruları sormaya davet etti: Paravan şirketler için doldurulması gereken evraklarda hangi kelimeler geçebilir? Daha sonra da bu kelimelerin kurumsal kayıtlarda ve veri tabanlarında kullanılabilecek olası varyasyonlarını denemeye davet etti. Örneğin, Ian gibi bir yöneticinin veya sahibin adı “Iain” olarak görünebilir mi?

Kerrie Kehoe, ICIJ’de veri ve araştırma başkan yardımcısı. Görsel: ICIJ

Genellikle İngiliz Virgin Adaları, Panama, Kıbrıs veya Cayman Adaları gibi gizlilik sağlayan bölgelerde kısmen gizlenmiş olsa da, paravan şirketler her zaman şirketleşmek için evrak işlerine ihtiyaç duyar. Kehoe ayrıca gazetecileri, “Kuruluş temsilcileri” olarak da bilinen bu formları doldurmak için genellikle para alan kişiler hakkında dikkatlice düşünmeye davet ediyor. Bu kişilerin görevi, zengin müşteriler için 14 ABD doları gibi düşük ülke kayıt ücretleri sunabilen yasal şirketler kurmaktır. Kuruluş temsilcileri, ekstra ücretler karşılığında müşterilere banka hesapları, “saman adam” yönetici isimleri ve sekreterlik hizmetleri de sağlayabilir. Ancak bu formlarda yer alan resmi bir iş adresi, en azından bazı yöneticilerin gerçek isimleri ve işin niteliğiyle ilgili belgeler gibi temel unsurların üstesinden gelemezler.

2021’de bir Orta Doğu kralının yabancı varlıklarını araştıran Kehoe ve meslektaşları, hükümdarın vergi cennetlerindeki paravan şirketler ağı aracılığıyla İngiltere ve ABD’de gizlice 14 lüks eve sahip olduğunu buldu. Ardından, gizli müşterinin ev adresinin info ajansların kayıt belgelerinde “kraliyet sarayı” olarak listelenmesi de onay niteliğindeydi.

“Aramanızın başında bulabileceğiniz yönetici veya sahip isimlerinden ziyade, her zaman nihai gerçek sahibi aradığınızı” unutmayın.

Kehoe, “Hollanda’da oturuyor olabilirsiniz ve siparişinizi örneğin Hong Kong’daki bir oluşum temsilcisine gönderirsiniz ve o da sizin için Cook Adaları, Singapur ve diğer yerlerde paravanlar kurmaya başlar” diyerek olası bir senaryoyu açıklıyor. “Oradan sekreterlik hizmetleri, sizin için bir adres ve saman adamlar başka bir deyişle, figüranlar sağlayacaktır. Biri 100 şirketin yöneticisi olarak listelenebilir ve bu kişi Azerbaycan’da bir taksi şoförü olabilir. Kendisinin bu işle hiçbir ilgisi de olmayabilir, küçük bir miktar para alırlar ve bazen akrabaları ya da tanıdıkları kişiler olabilir bunlar, bazen de güçlü bir şekilde silahlandırılırlar bu isimleri. Ama o oluşum info ajansının ihtiyaç duyduğu bir organ, bir yapı.”

Araştırmacı gazeteci Will Neal’ın kısa süre önce OCCRP’de açıkladığı gibi, paravan şirketler insanların servetlerini gizlemek için kullandıkları çeşitli “vekalet” yöntemlerinden birini temsil etmektedir. Bu konuda daha fazla bilgi için, GIJN’in Almanya’dan Hong Kong’a kadar ülkelere özgü kayıtlara bağlantılar içeren Şirketleri ve Sahiplerini Araştırmaya yönelik ayrıntılı kaynağına bakabilirsiniz.

İşte Kehoe’nin NICAR24’te paylaştığı başlangıç ipuçlarından bazıları.

OpenCorporates‘te şirket veya kişi adı aramasıyla başlayın. 140’tan fazla devlet sicilindeki şirket kayıtlarından yararlanan OpenCorporates, muhabirlerin sevdiği geniş ve açık bir veri tabanı. Kehoe, “Yaptığım ilk şey bu harika, aranabilir veri tabanına gitme, burada 220 milyondan fazla şirket listeleniyor,” diye açıkladı. “Bazı yetki alanları bölgeleri için harika, bazıları içinse zor. Örneğin, İrlanda paravan şirketleri için başka bir yere gitmeniz gerekir. Eğer çok sayıda şirkete bakmak istiyorsanız, API erişimleri de var.”

OpenCorporates, 140’tan fazla devlet sicilindeki şirket kayıtlarından yararlanan geniş ve açık bir veritabanıdır. Resim: Ekran görüntüsü, OpenCorporates.

Açık kaynak araçlar işe yaramaz ise kurumsal veritabanı aboneliği almayı düşünün. Kehoe, OpenCorporates veritabanında hiçbir sonuç elde edemeyen ancak ücretli Sayari  platformunda basit bir isim aramasından ayrıntılı bir profil elde eden büyük bir paravan şirket adını gösterdi. Yaptırım listelerini göstermek için yararlı kırmızı bayrak simgeleri ve listelenen yöneticilerle ilişkili ülkeleri göstermek için ulusal bayraklar dahil görebiliyorsunuz. “Bu her zaman kullandığım bir veritabanı, abonelik tabanlı ancak bazı ücretsiz denemeleri de var” dedi. “Orbis ve Factiva gibi başka harika ücretli kurumsal veri tabanları da var.”

Kendinizi milyarderlerin ve oligarkların yerine koyun. Kehoe, oligarkların ve UBO’ların egolarına hitap eden yerler ve ilgi alanları için veritabanı ve kayıt aramalarını iyileştirmeye yardımcı olduğunu söylüyor. Kehoe, “Süper varlıklı insanlarla ilgili olan şey, çok öngörülebilir olmalarıdır ve eğer bir milyarderseniz, satın alabileceğiniz çok fazla şey vardır. Genellikle Londra’da ve Güney Fransa’da lüks mülkler isterler, mega yatlar, jetler, sanat eserleri ve spor takımları isterler.” Kehoe, belirli  bölgelerindeki en zengin mahalleleri tespit etmenin ve araştırmanın, gizli varlıklar için aramaları daraltmaya yardımcı olabileceğini söylüyor.

ICIJ Offshore Leaks Veritabanındaki incelenmiş araştırma verilerini kullanın. Birçok muhabir, 200 ülkedeki 810.000 offshore şirket, vakıf ve tröst hakkında incelenmiş bilgiler içeren geniş, aranabilir Offshore Leaks veritabanının, herhangi bir yerdeki herhangi bir muhabirin kullanması ve bölgelerindeki yeni hikayeleri araştırması için ücretsiz olarak mevcut olduğunun farkında değil. “Lütfen kullanın” diyor. “Tüm bu verilerin içinde daha fazla hikaye olduğunu biliyoruz ve muhabirlerin bunları bulmasını istiyoruz.” ICIJ tarafından derlenen veri tabanı, Panama Belgeleri, Pandora Belgeleri, Bahamalar Sızıntıları ve Cennet Belgeleri projeleri gibi gizli offshore varlıkları ve bunların gizli sahiplerine yönelik önceki sızıntılar ve iş birliğine dayalı soruşturmalardan oluşturulmuş. “Arama kutusuna sadece adresleri ya da kişi veya şirket isimlerini yazabilirsiniz,” diye açıklıyor. Muhabirler ayrıca aramalarını farklı bölgelere ve yasa /yetki alanlarına odaklanan büyük sızıntı soruşturmalarına göre filtreleyebilirler, örneğin Pandora Papers için bir filtre, Panama Papers’tan daha fazla Asya verisini getirecektir.

Kehoe bir uyarı notu ekledi: “Bir kişinin adının bu veri tabanında yer alması onun suçlu olduğu ya da herhangi bir yanlış davranışla ilişkili olduğu anlamına gelmez. Sadece bir offshore bölgesinde listelendikleri anlamına gelir.” (Bu veritabanında gelişmiş arama teknikleri için ICIJ’in eğitim videosu serisine bakınız).

OCCRP’nin parayı takip et arşivinde potansiyel suç bağlantılarını işaretleyin. OCCRP’nin Aleph veri tabanında 141 ülkede 439 milyon kamu kuruluşu hakkında bilgi bulunmaktadır. Kehoe, “Ayrıca ilgili kişi veri setleri ve gazeteleri de var” dedi. “Gazeteler Avrupa’da çok büyük bir önem taşıyor eğer bir şirket [şirket kayıtlarından] çıkarılırsa, bir gazetede listelenmesi gerekiyor.” (Limited şirketler genellikle mevzuata uyumsuzluk nedeniyle resmi kayıtlardan çıkarılır veya ticaret yapmaları yasaklanır). Ek olarak,  “(Aleph) aynı zamanda çok sayıda mahkeme kaydına sahiptir ve bu da birçok ülke için önemlidir çünkü çoğu ülkede ABD’deki Pacer gibi bir mahkeme kayıtları aracı yok.”notunu da paylaşıyor.

OCCRP’nin Aleph veritabanı 141 ülkede 439 milyon kamu kuruluşu hakkında bilgi içeriyor. Resim: Ekran görüntüsü, OCCRP Aleph

Farklı yazılışları deneyin ve Google Haritalar ile karşılaştırın. İrlanda’daki kendi memleketden bir ismi örnek kullanarak, Dún Laoghaire’deki kişileri veya varlıkları arayan muhabirlerin “Dún Laoire” ve “Dunleary” gibi yazılışları da denemeleri gerektiğini söyledi. “Yerler için farklı yazılışlar denerseniz, neyle karşılaşacağınıza şaşırırsınız” dedi. “Sızan veriler birçok farklı dilden geliyor, bu nedenle Rusya’da bir adres bulmak istiyorsanız “sokak” kelimesini girmenin bir anlamı yok. Google Maps’e gitmenizi ve bu durumda Kiril alfabesiyle yazılmış ifadeyi alıp bu ifadenin İngilizce çevirisini veri tabanlarının arama alanına koymanızı öneririm.” Daha da önemlisi: Şirket kayıtlarında listelenen yöneticilerin isimleri için alternatif yazımlar kullanın. Bu, “Ann” ve “Anne” gibi geleneksel alternatifleri denemek kadar basit olabilir. Kehoe, “Ancak özellikle Rusça isimlere bakarken yazımların sıklıkla değiştiğini unutmayın; ‘i ’ler ‘y ’ye, ‘x ’ler ‘ks ’ye dönüşür” dedi.

İpucu: OpenStreetMap‘te bulduğunuz adresleri girin ve listelenen adresin beklediğiniz gibi bir malikane mi yoksa başka bir sahte paravana işaret edebilecek küçük bir ofis veya daire mi olduğunu kontrol edin.

Diğer ücretsiz portallarda bulduğunuz “külçeleri” çapraz olarak arayın. Kehoe, gizli sınır ötesi iş bağlantılarını aramak için diğer yararlı, ücretsiz kaynaklar olarak aşağıdaki siteleri önerdi: Open Ownership, Birleşik Krallık merkezli Register of Overseas Entities ve Tenders Electronic Daily (TED). Kehoe, “TED harika! 27 AB üye ülkesi için kamu sözleşmelerini içeriyor ve uzun bir geçmişe dayanıyor ancak birçok farklı dili bir arada barındırdığı için biraz zorlayıcı olabiliyor.”

İpucu: Veri setlerinde ve şirket kayıtlarında şirket yöneticisi olarak listelenen isimlerle araştırdığınız oligark veya UBO’nun toplum fotoğraflarını görsel olarak arayın.

Oligark varlıklarını izlemek için aile bağlantıları aracını deneyin. Kehoe, “Rus oligarklar paravan şirketlerin dünyadaki ustalarıdır, bunu 1990’lardan beri yapıyorlar ve muhabirler her zaman onlara  yetişmeye çalışıyor. Yapılması gereken ilk şey, yaptırıma tabi olup olmadıklarını kontrol etmektir.”

Kehoe, Rusya, Belarus ve Kazakistan’da binlerce “siyasi olarak açığa çıkmış kişi” ve yaptırıma maruz kalmış kişinin yanı sıra bu kişilerin akrabaları ve tüzel kişiliklerle olan ilişkilerinin profilini çıkaran RuPEP adlı bir web sitesini önerdi. “Bu tür veri tabanları genellikle size yeni bilgi kırıntıları verir ancak başlamak için harika bir yerdir. Burada pek çok oligarkın profili var ve araştırma inanılmaz,” diyor Kehoe. “Size aile üyelerini de veriyor ki bu çok önemli çünkü mal varlıklarının çoğu aile üyelerinin üzerine.”

Evrak işleri gizlilikte delikler açar, bu yüzden deçmeye devam edin.“Nihai intifa hakkı sahipleri, kendilerini incelemeden uzak tutmaları için kuruluş temsilcilerine gerçekten güveniyor ve onlarla pek çok şey paylaşıyor. Ve böylece, bir yerlerde, pasaportlarının veya elektrik faturalarının bir taramasını gönderiyorlar ve ev adresleri genellikle bu şekilde sızıntılarda ve veritabanlarında ortaya çıkıyor.”

Rowan Philp, GIJN’in kıdemli muhabiridir. Kendisi daha önce Güney Afrika’daki Sunday Times gazetesinin baş muhabiriydi. Dünya çapında iki düzineden fazla ülkeden haberler, siyaset, yolsuzluk ve çatışmalar hakkında haber yaptı.