Nijerya, Venezuela, Güney Afrika ve Kuzey Makedonya’dan Araştırmalar GIJC23’te Küresel Parlayan Işık Ödüllerini Kazandı

Venezuela’da yasadışı madencilik, Nijerya’nın kuzeybatısında sistematik haydutluk, Güney Afrika’da polis şiddeti ve Kuzey Makedonya’da COVID-19 vurgunculuğuyla ilgili haberler 13. Küresel Araştırmacı Gazetecilik Konferansı‘nda (GIJC23) Küresel Parlayan Işık Ödüllerini (GSLA) kazandı.

Ödül, gelişmekte olan veya geçiş sürecindeki ülkelerde, tehdit altında veya tehlikeli koşullarda gerçekleştirilen gazeteciliği onurlandırmak için veriliyor. 2021 ve 2022 yıllarında yayınlanmış veya yayınlanacak haberlere açık olan ödüle, bu zorlu basın ortamlarında cesaret ve araştırmacı etki ortaya koyan başvurular o kadar çoktu ki, ödül jürisi iki projeye mükemmellik sertifikası verdi. Projeler: Bangladeş’teki gizli bir hapishaneyle ilgili haber ve Ukrayna’daki toplu mezarlarla ilgili bir araştırma.

Küçük ve Orta Ölçekli Yayın Organları kategorisinde (serbest çalışanlar da dahil olmak üzere 20 veya daha az çalışanı olan kuruluşlar için) açıklanan ortak kazananlar; Araştırmacı Gazetecilik Laboratuarı (Kuzey Makedonya) tarafından hazırlanan Bad Blood ve Viewfinder (Güney Afrika) tarafından hazırlanan Above the Law oldu. Büyük Yayın Organları için ortak kazananlar BBC Africa Eye (Nijerya) tarafından hazırlanan The Bandit Warlords of Zamfara ve Armando.Info (Venezuela) ve El Pais (İspanya) tarafından hazırlanan Corredor Furtivo oldu. GSLA Mükemmellik Sertifikaları ise Radio Liberty/Schemes (Ukrayna) tarafından hazırlanan How Volunteers Buried Civilians en Masse in Izium ve Netra News (Bangladeş) tarafından hazırlanan Secret Prisoners of Dhaka‘ya verildi.

İki yılda bir verilen ödüllün  bu yılki kazananları 21 Eylül Perşembe günü İsveç’in Göteborg kentinde düzenlenen GIJC23 gala gecesinde açıklandı. Ödül sahipleri, emekliye ayrılan GIJN İcra Direktörü David E. Kaplan ve GIJN Direktör Yardımcısı Gabriela Manuli tarafından tebrik edildi.

2023 Küresel Parlayan Işık Ödülleri yarışmasına toplam 84 ülkeden 419 rekor başvuru yapıldı. Değerlendirme paneli, iki kategoride, 11 ülkeden bir düzine finalist arasından dört GSLA kazananını ve iki sertifika kazananını seçti. Kazananların her birine birer plaket ve 2500 ABD doları; sertifika kazananlara ise birer plaket ve 1.000 ABD doları verilecek.

Jüride beş küresel bölgeyi temsil eden deneyimli araştırmacı editörler yer aldı: Columbia Üniversitesi Graduate School of Journalism’de araştırmacı gazetecilik profesörü olan Sheila Coronel; Guardian’ın eski araştırmacı editörü David Leigh; GIJN Afrika Editörü Benon Oluka; ünlü Meksikalı gazeteci Marcela Turati ve Ukraynalı medya geliştirme eğitmeni Oleg Khomenok.

Jüri başkanı Coronel, “Küresel Parlayan Işık Ödülleri’nin kazananları, en tehlikeli ve misafirperver olmayan yerlerde bile muckraking geleneğinin canlı kaldığına dair inancımızı tazeliyor” dedi. “Araştırmacı gazeteci olmak için tehlikeli bir zamandayız ve kazananlarımız cesaret, beceri ve vatandaşların desteğiyle, risklere rağmen çığır açan ve yüksek etkili haberciliğin mümkün olduğunu gösteriyor. Bu yılın ödül sahiplerini selamlıyorum. Onlar hepimiz için bir ilham kaynağı.”

GIJN’den Kaplan da aynı fikirde, “Dünyadaki watchdod gazetecilerin önüne çıkarılan tüm engellere rağmen, meslektaşlarımız en zorlu koşullar altında bile olağanüstü işler yapıyorlar” dedi. “Bu etkileyici projeler gösteriyor ki araştırmacı gazetecilik sadece yok olmayı reddetmekle kalmıyor, aynı zamanda büyüyor ve dünyanın en zorlu yerlerinden bazılarına daha fazla ışık tutuyor.”

Bu yıl ödül kazanan ekipler cezasız kalan şiddet olayları, COVID-19 hastalarının sömürülmesi ve gizli çevre ihlalleri gibi konulara odaklandılar ve bunları genellikle ciddi tehditler altında gerçekleştirdiler.

Armando.Info’nun gelişmiş veri haritalama ve Araştırmacı Habercilik Laboratuvarı’nın inatçı belge çalışmalarından BBC Africa Eye için çalışan bir serbest çalışanın erişim için arazi motosikleti kullanarak tek başına yaptığı milis röportajlarına kadar, kazanan araştırmalarda çok çeşitli kazı metodolojileri kullanıldı.

Küçük Çıkışlar Kategorisi

Ortak Kazanan

Bad Blood — Investigative Reporting Lab (North Macedonia)

Görüntü: Ekran görüntüsü, YouTube, Araştırmacı Gazetecilik Laboratuvarı

Ekip: Sashka Cvetkovska, Elena Mitrevska Cuckovska, Maja Jovanovska, Dajana Lazarevska, Lila Karatasheva, David Ilieski, Trifun Sitnikovski, Trajche Antonovski, Atanas Velkovski, Gorjan Atanasov, Mladen Pavleski, Vlatko Vladimirov, Luka Blazev, Denica Chadikovska, Martina Siljanovska, Sergej Sarchevski, Bojan Stojanovski, Aleksandra Denkovska ve Ivana Nasteska.

Pandemiden sonra ortaya çıkan en iddialı COVID-19 vurgunculuğu araştırmalarından birinde, tamamı kadınlardan oluşan bir habercilik ekibi, Kuzey Makedonya’nın en prestijli özel hastanesinde koronavirüsle bağlantılı ölümleri, tedavileri ve hasta faturalandırmasını araştırmaya karar verdi. Birbirine paralel birçok açıdan aylarca süren araştırmaların ardından, Araştırmacı Gazetecilik  Laboratuvarı (Organize Suç ve Yolsuzluk Haberciliği Projesi‘nin yerel bir üye merkezi) hastanenin çok sayıda hastaya onaylanmamış ve güvenli olmayan kan arıtma tedavileri uyguladığını, aynı zamanda hayati hasta bilgilerini gizlediğini ve enfeksiyon verilerini manipüle ettiğini tespit etti. Bu çabanın çarpıcı bir özelliği, bu muhabirlerin COVID-19 tedavilerinin derin teknik karmaşıklığı ve hastane yöneticilerinden gelen esrarengiz tıbbi laf kalabalığı karşısında yılmamış olmalarıydı. Muhabirler ve kıdemli bir editör İnternet’te yaygın bir tacize, cinsiyetçi karalamalara ve ölüm tehditlerine maruz kaldı. Bir yargıç şöyle dedi: “Bu hikaye çok etkileyiciydi ve muhabirlerin habercilik anlayışları inatçı ve sistematikti.” Bir başka jüri üyesi de şunları ekledi: “Sanırım bazı insanlar bu muhabirlerin araştırmalarını çok ciddiye almadı ve sonra onlar bunu başardı!”

Ortak Kazanan

Above the Law — Viewfinder (South Africa)

Muhabir: Daneel Knoetze.

Fotoğraf: Ekran görüntüsüdür, Viewfinder

Kalıcı etki yaratan pek çok klasik araştırma hikayesi gibi bu araştırma da tek tek yetkililerin hatalarından ziyade kurumsal başarısızlığı ana odak noktası haline getiriyor. Bu yıllara yayılmış olan araştırma dizisi, tecavüz, işkence, saldırı ve hatta cinayet gibi suçlara karışan Güney Afrikalı polis memurlarının hesap verebilirlik konusundaki çarpıcı eksikliğini ve haydut polislerin yeniden suç işlemesine olanak tanıyan bir sistemi ortaya çıkarıyor. Ayrıca, sürekli misilleme riskine rağmen bireylerden hesap soruyor. Kâr amacı gütmeyen küçük bir haber kuruluşu olan Viewfinder, polisin görevi kötüye kullanmasıyla ilgili on binlerce kayıtlı şikâyetten oluşan, kolayca aranabilir, benzersiz bir veri tabanı da oluşturdu. Bir yargıç şöyle dedi: “Çok yoğun bir habercilik vardı ve hikaye anlatımı iyiydi ve her iki cümlede bir muhabirin sunduğu kanıtları, her türlü belgeyi, bir bağlantı görüyorsunuz.”

Mükemmellik Sertifikası

Dakka’nın Gizli Mahkumları – Netra News (Bangladeş)

Fotoğraf: Ekran göntüsüdür. Youtube, Netra News

Ekip: Tasneem Khalil, Nazmul Ahasan, Zulkarnain Saer Khan ve David Bergman ile birlikte güvenlik nedeniyle şu anda isimleri açıklanamayan dört gazeteci.

İsveç’te Bangladeşli izleyiciler için sürgünde bulunan ve kar amacı gütmeyen bir haber merkezi  Netra News, kritik bir watchdog gazetecilik çalışmasıyla başkent Dakka’da çok sayıda muhalif ve suç şüphelisinin tutulduğu gizli bir gözaltı merkezinin varlığını ortaya çıkardı. Kuruluşun bir milyondan fazla kez izlendiğini söylediği bu araştırma belgeseli, eski tutukluların ifadeleri, mevcut askeri yetkililerin doğrulamaları ve içerideki sıkışık ve insanlık dışı koşulların fotoğraflarını içeriyor. Panelistlerden biri Netra News’in, “ülkedeki anlatılmamış hikayeleri ele aldığını ve yetkililer tarafından her zaman risk altında olduklarını” belirtiyor. Bu özel haber Bangladeş ordusunun bir ‘işkence hücresini’ ortaya çıkardı ki bu her koşulda Bangladeş gazeteciliğinin en cesur örneğidir.”

Büyük Çıkışlar Kategorisi

Ortak Kazanan

Corredor Furtivo (Furtive Corridor) – Armando.Info (Venezuela) ve El Pais (İspanya)

Resim: Ekran görüntüsü, Armando.Info

Ekip: Joseph Poliszuk, María de los Ángeles Ramírez ve María Antonieta Segovia.

Bu destansı proje, Venezuela’daki geniş bir yasadışı madencilik faaliyetleri ağını ve bunların çevreye ve Yerli topluluklara yönelik tehditlerini ortaya çıkarmak için sofistike veri haritalama, yenilikçi kaynak bulma ve cesur saha araştırmalarını içeriyor. Pulitzer Center’ın desteğiyle Armando.info ve İspanyol El Pais gazetesi tarafından eş zamanlı olarak yayınlanan proje, Almanya’nın iki katı büyüklüğündeki bir alanda 3.718 yasadışı madencilik noktasını haritalandırdı ve sınır ötesi organize suç çeteleri tarafından kullanılan rotaları da ortaya çıkardı. Ekip, güçlü grafikler de içeren bir hikaye anlatmak için yapay zeka araçları, veri tabanları, bir uydu izleme programı ve uzak orman rotalarının fiziksel araştırmalarını kullandı. Bir jüri üyesi şunları söyledi: “Bu hikaye bizi gazeteciliğin gittiği yere götürüyor ve bu o kadar büyük bir görevdi ki başka türlü göremeyeceğimiz bir hikayenin kodunu çözmek için yapay zekayı kullandılar.” Bir başka jüri üyesi ise şunları söyledi: “Evet, yapay zeka gibi araçlar kullandılar ama aynı zamanda gerilla ve narkotik çetelerinin tehdidi de vardı yani zor ve tehlikeli bir işti; gerçekten cesurcaydı.”

Ortak Kazananlar

The Bandit Warlords of Zamfara — BBC Africa Eye (Nijerya)

Ekip: Yusuf Anka, Tom Saater, Jamil Mabai, Daniel Adamson, Kai Lawrence, Bulama Bukarti, Tom Roberts.

Fotoğraf: Ekran görüntüsüdür. Youtube -BBC Africa Eye

Birkaç yılda bir, dış dünyayı derinden ilgilendirmesi gereken, büyük ölçüde gizli kalmış bir dünyayı ortaya çıkaran bir gazetecilik eseri ortaya çıkar. BBC Africa Eye, iki yıl süren ve çarpıcı bir cesaret gerektiren bir araştırmayla Nijerya’nın kuzeybatısındaki Zamfara eyaletini saran yaygın çatışma ve haydutluğu ortaya çıkardı. İlk kez, 2022’de yüzlerce insanın ölümüne ve yüz binlercesinin de yerinden edilmesine neden olan bu çatışmanın sebeplerini ve nedenlerini de gösterdi. Haber, aynı derecede tehlikeli röportajlar yapmak için motosikletle tehlikeli yollardan geçen bir muhabirin savaş ağlarına ve mağdurlara sağladığı benzersiz erişime odaklandı. BBC Africa Eye’a göre: “Genç bir Nijeryalı gazeteci ve hukuk öğrencisi olan Yusuf Anka, büyük bir kişisel risk altında, Şubat 2021’de Jangebe’deki bir liseden yaklaşık 300 kızı kaçıran adamlardan biri de dahil olmak üzere, eyaletin uzak kamplarındaki haydut liderlerini ziyaret etti.” Bir Küresel Parlayan Işık Ödülü jüri üyesi şunları kaydetti: “Muhabirin bir taraftan diğerine geçerek bize bağlam sunması harika bir çalışma.” Bir başka jüri üyesi ise şunları ekledi: “Nijerya’daki etnik gruplar arasındaki çatışmanın kalbine giderek olağanüstü bir cesaret sergiledi ve neredeyse bazı olaylar olur olmaz olay yerindeydi. Bizi gerçekten de başka kimsenin anlattığını görmediğim bir hikayenin kalbine götürdü.”

Mükemmellik Sertifikası

How Volunteers Buried Civilians en Masse in Izium — Radio Liberty/Schemes  (Ukrayna)

Görüntü: Ekran görüntüsü, Radio Liberty/Schemes

Ekip: Kira Tolstyakova, Valeriya Iegoshyna, Nataliya Sedletska, Kyrylo Lazarevych, Pavlo Melnyk, Maksym Asyka, Heorhii Shabaiev ve Anna Peterimova.

Radio Liberty’nin Ukrayna servisinin bir araştırma projesi olan Schemes, Küresel Parlayan Işık Ödülü için Rusya’nın işlediğinden şüphelenilen savaş suçlarıyla ilgili, hepsi de üzücü koşullar altında üretilmiş bir dizi mükemmel öykü sunuyor. Jüri, Kharkiv bölgesindeki toplu mezarların kökenini ortaya çıkarmakla kalmayıp aynı zamanda sivillere işkence yapıldığına dair kanıtlar bulan ve bu sistematik insan hakları ihlallerinin arkasındaki örtüşen Rus işgal tugaylarını tespit eden bir Schemes hikayesini finalist olarak seçti. Muhabirler, Rus askerlerinin işledikleri suçları tartıştıkları konuşmaları bile ortaya çıkardı. Ekip belgeleri ve açık kaynak araçlarını kullanırken, bu duygusal açıdan güçlü hikaye, yüzlerce Ukraynalı arkadaşını gömmek zorunda kalan gönüllülerle yapılan röportajlar etrafında dönüyordu. Bir jüri üyesi şunları söyledi: “Bu hikaye gerçekten sivillerin öldürülmesinin dramını gösterdi ki bu çok önemli. İşgal altındaki Ukrayna’nın bazı bölgelerini haberleştirmek üzere görevlendirilen ve tek bir haber merkezi gibi çalışan bir grup muhabir, işlenen suçları ve hatta olaya karışan Rus askeri birliklerini ortaya çıkardı.”

Rowan Philp, GIJN’in kıdemli muhabiri. Rowan daha önce Güney Afrika’nın Sunday Times gazetesinin baş muhabiriydi. Dış muhabir olarak, dünya çapında iki düzineden fazla ülkede haber, siyaset, yolsuzluk ve çatışma haberleri yaptı.