Savaş Suçlarını Belgelemeye Yönelik İpuçları!

Ukrayna’da ortaya çıkarılan zulümlerden Bosna savaşındaki suçluların yargılanmasına kadar, gazeteciliğin savaş suçlarını araştırma işi, hesap verebilirliği mümkün kılmak için çok önemli. El yordamıyla çekilen bir zulmün fotoğrafı daha sonra savaş suçlularını mahkemeye çıkaracak belgesel bir kanıt haline gelebilir. Bir Rus askerinin enkaza atılmış akllı telefonunu bulmak Ukraynalı çocukların bir köyden sürülmesi emrini kimin verdiğinin tespit edilmesini sağlayabilir.

13. Küresel Araştırmacı Gazetecilik Konferansı‘nın (#GIJC23) “Savaş Suçlarını Araştırmak” başlıklı panelinde Bosna Hersek’teki Balkan Araştırmacı Gazetecilik Ağı‘nın (BIRN BiH) yönetici direktörü ve editörü Denis Džidić‘in moderatörlüğünde  Slidstvo.Info‘dan Ukraynalı gazeteci Yanina Korniienko yer aldı. Bellingcat’in Suriye, Yemen ve Ukrayna çatışmalarındaki dijital araştırmacısı Nick Waters, ödüllü gazeteci ve İnsan Hakları İzleme Örgütü‘nün savaş suçları ve insan hakları ihlalleri araştırmacısı Sophia Jones ve Ron Haviv yer aldı. Dünyanın önde gelen foto muhabirlerinden ve VII Vakfı’nın kurucusu olan Haviv’in fotoğrafları, yakında yayınlanacak olan “Biography of a Photo” belgeselinde de anlatıldığı üzere, Sırbistan savaşındaki savaş suçlarının kanıtlanmasında temel teşkil etmiştir.

Görsel: Edvin Lundqvist / GIJN

Haviv, Džidić ve Waters, bu ayın başlarında yayınlanan, deneyimli gazeteci ve uzmanın savaşta neyin yasal olduğu, çatışmayla bağlantılı cinsel şiddet, soykırım, zorla kaybetmeler, yasaklı ve kısıtlı silahlar gibi konularda yazılar kaleme aldığı GIJN’in Savaş Suçlarını Araştırmak için Muhabir Rehberi‘ne de katkıda bulundular.

Uluslararası İnsancıl Hukuk‘a aşina olmak, neyin yasal olup olmadığını, hangi silahların yasaklı ve kısıtlı olduğunu bilmek, Bellingcat’ten Nick Waters’ın ısrarla üzerinde durduğu bir bilgiydi. “Yasadışı zulümlerin yapılıp yapılmadığını tespit etmeye çalışırken en azından temel ilkeleri anlamak çok önemlidir” dedi. “Bu yasalar altında bile, tamamen yasal olan oldukça korkunç şeyler olabilir.”

Bu bilgi gazetecilerin önemli nüansları tespit etmesine olanak tanır. Örneğin, yangın çıkarıcı bir silah olarak fosfor yasaldır ancak zehirli dumanları tünellerde düşmanları öldürmek için kullanıldığında, kimyasal bir silah olarak kabul edilir ve yasa dışıdır. Bazı roketlerin çok hassas olup olmadığı, hangi birimlerin ne tür topçu kullandığı ve belirli mermilerin hangi açıyla düştüğü gibi silahlara aşina olmak, belirli bir komutanın savaş suçu teşkil eden bir emir verip vermediğini ortaya çıkarabilecek bilgiler verecektir. . Waters’ın paylaştığı en önemli ipucu, bir savaş bölgesinde patlayıcı mühimmat ekibinin güvenli olduğunu onaylamadığı hiçbir şeye asla müdahale etmemektir. Veya daha açık bir şekilde ifade ettiği gibi: “Eşyaları yerden almayın.”

Savaş suçları işleyen belirli Rus askerlerini ve komutanlarını tespit etmek, Ukrayna’nın işgalinden bu yana Korniienko ve ekibinin günlük uğraşıydı. Bir buçuk yıl süren çatışmalardan sonra, Rus işgali altındaki bir şehir kurtarıldığında ipuçlarını araştıracak bir metodoloji geliştirdiler.

Adımları aşağıda okuyabilirsiniz:

1-Kurtarılmış şehirdeyseniz bir an önce olay yerinden haber yazınız.
2-Kurşunlar, belgeler, fotoğraflar, videolar ve diğer fiziksel nesneler de dahil olmak üzere yerden kanıt toplayın ve belgeleyin.
3-Savaş suçu işlemiş olabilecek Rus askerlerini ve iş birlikçileri tespit edin. Sosyal medya profilleri, veritabanları ve açık kaynak araştırmaları çok detaylı bilgiler verebilir.
4-Savaş suçlarının tanıklarıyla görüşün ancak görüşülen tüm kaynakların güvende olduğundan %100 emin olmadan yayınlamamaya dikkat edin.

“Bunu aynı zamanda dünyaya bunun Putin’in savaşı olduğu ve tüm bu askerlerin bunu yapmak istemediği fikrini göstermek için yapıyoruz. Sosyal medyalarını açtığımızda yıllardır Ukrayna’dan nefret ettiklerini görüyoruz” dedi Korniienko. Bu savaşın ani bir karar olmadığını ve Rus rejiminin uzun süredir Rus halkı arasında Ukrayna’ya karşı nefreti beslediğini kanıtlayacaktı ” diyor Korniienko.

Jones ayrıca Slidstvo.Info ekibinin yaptığı gibi yerinde araştırmayla birleştirilmesini önerdiği açık kaynak araştırmasının önemini de vurguladı. Ayrıca muhabirlerin “Dijital Açık Kaynak Araştırmalarına İlişkin Berkeley Protokolü”nü baştan sona okumalarını da önerdi.

Jones’un paylaştığı beş önemli ipucu şöyle:

1)Açık kaynak araştırmasının temellerini anlayın.
2) Yeni araç ve teknolojilere aşina olun.
3) Mola verin ve zihinsel sağlığınıza öncelik verin.
4) Bulgularınızı belgeleyin ve iş akışını standartlaştırın. Arşivler oluşturmak için elektronik tabloları kullanın.
5) Kanıtları korumak ve sorumluluğu en üst düzeye çıkarmak için arşivlenmiş iş akışına öncelik verin.

Toplanan kanıtların çoğu görsel olacaktır. Doğru zamanda, doğru yerde çekilen fotoğraflar, suç işlendikten hemen sonra çekilmiş olsa bile savaş suçları yargılamalarında kullanılacaktır.

“Fotoğraf, savaş suçunun ardından çekilmiş olsa da hala bir güce sahip” diyen Haviv, şöyle devam etti: Bu gücün aynı zamanda bazı fotoğraf ve görsellerin çatışma bölgelerindeki insanların anılarını, kimliklerini ve onurlarını koruyarak hayatlarının ve toplumunun bir parçası haline gelmelerine de uzandığını söylüyor.

Savaş suçlarını belgeleyen tüm gazetecilik pratiği için benzer sözler söylenebilir. Savaş sırasında olup bitenlerle ilgili gerçeği ortaya çıkarmak, esasen toplumu inşa etme ve koruma faaliyetidir çünkü çoğu savaş suçlusu sonuçta bir yaşam biçimini, yani yaşayan, nefes alan bir kültürü yok etmeye niyetlidir.