Kadın Araştırmacı Gazetecilerden Seçim Haberciliği Üzerine Öneriler!

Mart 2023’te Meksikalı araştırmacı gazeteci Nayeli Roldán, hükümetin Pegasus casus yazılımını kullandığı iddiasıyla ilgili olarak başkanı araştırdıktan sonra bir dizi acımasız siber saldırıyla karşı karşıya kaldı.

Aynı dönemde, sürgündeki Rus araştırmacı haber sitesi IStories’in iki muhabiri Alesya Marokhovskaya ve Irina Dolinina isim, adres ve seyahat planlarından bahseden tehdit mesajları aldı. Türkiye’de ise T24’ün saygın ekonomi muhabirlerinden Çiğdem Toker, cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ardından katıldığı bir televizyon programında yaptığı yorumlar nedeniyle dijital taciz ve suçlamalarla karşı karşıya kaldı.

Ne yazık ki, kadın gazetecilere yönelik bu siber saldırılar münferit olaylar değil. Toplam 125 ülkeden 901 gazetecinin katıldığı bir ankete göre, kendini kadın olarak tanımlayan muhabirlerin yaklaşık dörtte üçü çevrim içi şiddete maruz kaldığını belirtmiş. Gazetecilere yönelik toplumsal cinsiyete dayalı çevrim içi şiddet, ırkçılık, homofobi ve transfobi gibi diğer ayrımcılık biçimleriyle kesiştiğinde daha da artmakta.

UNESCO tarafından hazırlanan 2023 raporu, kadın gazetecilere yönelik sosyal medya üzerinden yapılan tehdit ve saldırıların, politik konuları haberleştirdiklerinde daha da arttığını ortaya koyuyor. Benzer şekilde, GIJN üyesi Abraji tarafından hazırlanan rapora göre, Brezilya’nın çekişmeli geçen 2022 başkanlık seçimlerinden hemen sonraki dönemde, kadın muhabirlere yönelik çevrim içi saldırıların %80’i siyasi haberlerle ilgiliydi. Daha da kötüsü, ICFJ’nin diğer raporunda dikkat çekiyor, siyasi aktörlerin, kadın gazetecilere  yönelik çevrim içi saldırıların en olası ikinci kaynağı olduğu anlaşılıyor.

2024’te 50’den fazla ülkede dört milyar insanın neredeyse dünyanın yarısı oy kullanacağı düşünüldüğünde, kadınlar, transseksüeller ve nonbinary gazeteciler muhtemelen yeni bir dijital saldırı yağmuruyla karşı karşıya kalacaklar ve bu arada artan yanlış bilgi ve dezenformasyon, özellikle de yapay zeka güdümlü deepfakeler dünya çapında seçimleri tehdit ediyor.

GIJN ekibi, çalkantılı geçmesi muhtemel bir seçim yılında Dünya Kadınlar Günü’nü kutlamak için kadın araştırmacı gazetecilerle seçim haberciliği yaparken nasıl çalıştıklarını, yöntemlerini sordu.

Ayrıca, siber saldırılar, yıldırma ve diğer toplumsal cinsiyete dayalı şiddet biçimlerinde beklenen artışı yönetmek için ipucu ve kaynaklar da yer alıyor. 

1.Seçim Öncesi Bir Eylem Planı Geliştirin

Seçimler genellikle öngörülemez, bu nedenle seçimleri takip etmek isteyen gazetecilerin proaktif bir yaklaşım benimsemeleri gerekir. Zimbabve’deki Centre for Innovation and Technology (CITE) kıdemli muhabiri Lulu Brenda Harris, “Erken planlama, gazetecilerin kampanya döneminde ortaya çıkabilecek sürprizleri hızlı ele almasını sağlayacaktır” diyor.

Planlamaya ne zaman başlayacağınız, ülkenizin seçim tarihine ve kampanya sürelerine bağlıdır.

Guatemalalı araştırmacı gazeteci Carmen M. Valle, seçim sezonunun sıcaklığı başlamadan önce plan yapmak için bir strateji günü ayırmayı öneriyor. “Bu tarihten önce oturun ve önceliklerinizin neler olduğunu ve sınırlarınızı belirleyin” tavsiyesinde bulunuyor. “Kampanya süresince planlar değişse de, başlangıçta bir çerçeve belirlemek tükenmişlikten korunmaya yardımcı olabilir ve zorlu bir siyasi ortamda gezinmek için bir yol haritası sağlayabilir.”

2. Kişisel Olanı Profesyonel Olandan Ayırın

Tedbirli olmak küçümsenen bir beceridir. Seçimleri takip ederken ve olası güvenlik sorunlarıyla yüzleşirken, kişisel ve profesyonel olan arasındaki ayrımı korumak çok önemlidir. “Son zamanlarda nerede yaşadığımı ortaya çıkarabilecek bilgileri paylaşma konusunda daha da dikkatli olmaya başladım. Günlük hayatımda da… ne yaptığım konusunda ayrıntıya girmiyorum,” diyor.

Alman araştırmacı muhabir Vera Deleja-Hotko.”Toplumda ve gazetecilere karşı üslup sertleşti özellikle de kadınlara karşı. Çoğu zaman siber ya da başka türlü misillemeler çevremizdekileri de etkiliyor. Küreselleşmiş, çevrim içi dünyamızda, kötü aktörlerin bir muhabirin yakın çevresini bulup taciz etmesi çok kolay.”

Azerbaycan’daki Toplum TV’nin genel yayın yönetmeni Khadija Ismayilova, “Telefonuma Pegasus casus yazılımının bulaştığını öğrendiğimde, aynı virüsün aile üyelerime, arkadaşlarıma ve siyasetle, aktivizmle veya gazetecilikle hiçbir bağlantısı olmayan, sadece beni çevreleyen insanlara karşı da kullanıldığı ortaya çıktı” diyor.

Kırgızistanlı araştırmacı muhabir Meerim Ainykeeva araştırmacı gazetecilere, “aile, arkadaşlar ve çocuklarla ilgili kişisel bilgileri sosyal medyada aktif olarak paylaşmaktan kaçınmalarını” tavsiye etti.

3. Ekstra Güvenlik Önlemleri Uygulamayı Düşünün

Bu seçim yılında, araştırmacılar yanlış bilgi konusuna yönelik gelişmeleri ve bunların seçimler üzerindeki etkileri konusunda endişeli. Araştırmacı gazetecilik camiası da zincirleme güvenlik kaygıları konusunda endişeli olmalı.

“Ne yazık ki, yeni teknolojilerin olumsuz etkileri söz konusu olduğunda kadınlar ve diğer ötekileştirilmiş gruplar genellikle orantısız bir şekilde hedef alınıyor. Buna yapay zeka sahteciliği ve ses sahteciliği gibi gelişmeler de dahil” diyor ABD’li serbest muhabir ve veri gazeteciliği eğitmeni Samantha Sunne.

Sunne, kadın araştırmacı gazetecilerin bu dönem bir şifre yöneticisi veya şifre üreticisi sunan hizmetleri kullanmalarını öneriyor. Ekstra güvenlik önlemleri uygulamayı düşünmeleri gerektiğini söylüyor.

Rus araştırmacı gazeteciler Irina Pankratova ve Ira Dolinina da kod üreten bir uygulama ile iki faktörlü kimlik doğrulama kullanılmasını öneriyor.

Bir başka proaktif yaklaşım da bir tür dijital temizlik. Arjantinli muhabir Irina Sternik, “Davranış kalıpları oluşturabilecek bilgileri silin, örneğin programlarınızı, hangi mahallede yaşadığınızı, kimlerle etkileşimde bulunduğunuzu vb. bilin” önerisinde bulunuyor.

Belaruslu araştırmacı gazeteci Olga Ratmirova, bilgilerinizi ve kendinizi nasıl koruyacağınızı öğrenmek için kadınları güvenlik eğitimlerine katılmaya teşvik ediyor. (GIJN’in dijital tehditler eğitim kursunun üçüncü programı veya 2024 seçimlerinde dijital tehditler üzerine yaklaşan web seminerimiz iyi bir seçenek olabilir).

4. Cesur Olun

Güçlülerden hesap sormak bazı riskleri de beraberinde getirir. Ancak bunları akılda tutmak ve elinizden geldiğince hazırlıklı olmak önemli olsa da, iki kadın bize elinizden geldiğince işinize devam etmenin önemli olduğunu söylüyor.

“Her işin kendine özgü riskleri ve tehditleri vardır. Eğer araştırmalara katılmaktan korkuyorsanız, o zaman hiç başlamamalısınız bile” diyor Ukraynalı muhabir Maria Zemlyanska.

Ukraynalı muhabir Valeriya Yegoshyna, araştırmacı gazetecilik yapmayı düşünen herkesin tehdit ve tacizin olabileceğini kabul etmesi gerektiğini söyledi. Yegoshyna, “Bu sadece olası riskleri kabul etmek ve bunlardan korkmamak anlamına geliyor, tabii ki cinsiyetten bağımsız olarak uygun güvenlik önlemlerini almak gerekiyor.” diyor.

5. Destek Arayın

Tehdit, gözdağı ve tacizin yanı sıra, muhabirler genellikle duygusal açıdan zor konularda, görsellere maruz kalmaları,  tükenmişliğe veya travmaya neden olabilecek unsurlarla mücadele etmek zorunda bırakır. Terapi yardımcı olabilir.

“Kendinize iyi bakın! Araştırmacı gazetecilik duygusal ve zihinsel olarak yorucu olabilir, özellikle de toplumsal cinsiyet ve cinsel istismar gibi konulara girerken. Öz bakımınıza öncelik verin ve gerektiğinde ne zaman geri adım atıp mola vereceğinizi bilin,” diyor Kenyalı gazeteci Catherine Muema.

Gazeteci Çiğdem Toker de bu noktayı yineliyor: ” Özellikle trolleme ve gözdağı ile uğraşırken meslek örgütlerinin ve meslektaşların desteği önemli.”

Venezuela’dan gazeteci Mari Montes de İnternet’teki bir trolün karalama kampanyasına hedef olduktan sonra meslektaşlarından ve toplumun genelinden destek almanın önemini vurguluyor.

“Bu adamın takipçileri neredeyse her gün bana saldırgan mesajlar yazdı. Beni rahatsız edenleri engelliyorum. Durumu kamuoyuna açıkladığımda diğer gazetecilerden destek aldım ve bu önemliydi.” diyor.

6. Kanunları Bilin

İster seçimler sırasında kaş kaldıran uygulamaları araştırıyor olun, ister sadece başka alanlarda çalışırken kendinizi korumayı amaçlıyor olun, dünyanın dört bir yanından gazeteciler ülkenizin yasalarını iyi bilmenin önemli olduğu konusunda hemfikir. Özbekistanlı muhabir Dana Oparina, “Mevzuata aşina olmak önemli,” diyor.

Gazeteci Ayşegül Engür Dahi, “Bir gazeteci olarak yasal haklarınızı anlayın ve size sunulan yasal korumaların farkında olun. Bu bilgi, araştırma sırasında ortaya çıkabilecek yasal zorlukların üstesinden gelmeniz için size güç verebilir.” diyor.

7. Sesinizi Kullanın

Kadınların siyasette sık sık istismar edilmesi, ki bu istismar sosyal medya ile daha da artabilir ve genellikle cinsiyete dayalı dezenformasyon kampanyalarıyla sonuçlanabilir, göz korkutucu olabilir. Ancak kadınların seçmen ve araştırmacı gazeteci olarak eşit katılımı, adil habercilik için hayati önem taşımaktadır.

“Gazetecilik için hiçbir zaman ideal bir iklim olmamıştır, tam da bu yüzden gereklidir. Tarihin her döneminde farklı zorluklarla karşılaşıldı ve şu anda karşılaştıklarımız da mevcut teknolojik bağlamımızla ilgili” diyor Meksikalı gazeteci Nayeli Roldán.

PolitKlinika Genel Yayın Yönetmeni Dilbar Alimova, siber geri tepmenin de doğru yolda olduğunuzun bir işareti olabileceğini belirtiyor ve “zaman gerçeği ortaya çıkaracaktır” diye ekliyor.

Belaruslu gazeteci Kseniya Vyaznikovtseva, “Bir araştırmacı gazeteci ve ülkemin bir vatandaşı olarak benim tercihim ses çıkarmaktan yana, gerçeği yüksek sesle ve ısrarla dile getirmekten yana.” diyor.

Buna karşılık, bazı bağlamlarda kadın araştırmacı gazeteciler masadaki yerleri için mücadele etmek zorunda kalıyor.

“Pek çok kez meslektaşlarım ya da kaynaklarım bana ‘Anastasia, bu konuda kimse seninle iletişim kurmayacak. Unut gitsin. Deneme bile. Ciddiye alınmadım. Kaynaklar benimle sanki bir kız öğrenciymişim gibi konuşmaya çalıştı.” diyor BBC Rusça muhabiri Anastasia Platonova.

Platonova’nın tavsiyesi? Size bir şeyin imkansız olduğunu söyleyen hiç kimseyi dinlemeyin. Küçümsemenin işinizi körüklemesine izin verin.

8. İleri!

Dünyanın dört bir yanındaki araştırmacı kadın gazeteciler, tehditlerin, ayrımcılığın, nefretin, tacizin ve karalama kampanyalarının hedefi olmalarına rağmen iktidardan hesap sormaya devam ediyor. Pulitzer Merkezi Genel Yayın Yönetmeni ve GIJN Yönetim Kurulu Üyesi Marina Walker Guevara bunu iyi özetliyor: “Her gün, en çok ihtiyaç duyduğumuz bir zamanda dünyanın en zor noktalarında en zor soruları soran kadın meslektaşlarımın becerisine, cesaretine ve direncine hayranlık duyuyorum. İleri!”

Holly Pate, GIJN’in Sosyal Medya ve Etkileşim Editörüdür. Daha önce, kâr amacı gütmeyen bir gazetecilik projesi olan The Outlaw Ocean Project’in Sosyal Medya ve Sosyal Yardım Direktörü olarak görev yaptı. The New York Times ve The Capital News Service gibi yayın organları için yazılar yazdı.

Joanna DeMarco GIJN’in Sosyal Medya Editörüdür. Son on yıldır Malta’da hem yerel muhabir hem de serbest foto muhabiri olarak gazetecilik yapmaktadır ve çalışmaları Politico Europe, The Washington Post, National Geographic ve Der Spiegel gibi yayınlarda yayınlanmıştır.