Savaş Suçlarını Araştırma Muhabir Rehberi: Giriş
Editörün Notu: GIJN, savaşın hukuki boyutları, sivillere yönelik saldırılar, cinsel şiddet, çevre suçları, yasaklı silahlar, soykırım, zorla kaybetmeler, kanıtların arşivlenmesi, açık kaynak araştırması, fotoğraf ve video ile belgeleme, fiziksel ve dijital güvenliğin en iyi uygulamaları ve travmatik olayları haberleştirmek için öz bakım gibi her şeyi kapsayan 16 bölümlük kapsamlı bir Savaş Suçlarını Araştırma Muhabir Rehberi yayınlıyor.
Hükümet askerleri tarafından işlenen kitlesel zulümler, evleri ve ekinleri hükümet birlikleri tarafından tahrip edilen köylülerin kaçmaya zorlanması, okulların ve hastanelerin ayrım gözetmeksizin bombalanması, yaygın tecavüz, savaş esirlerine işkence, sistematik etnik temizlik ve çocuk askerlerin kullanılması, bunlar gazeteciler tarafından araştırılan olası savaş suçlarının sadece küçük bir kısmı.
Savaş ve çatışma dönemlerinde insanların acımasızca öldürülmesi ve onlara kötü muamelede bulunulması ve bu tür şiddetin beraberinde getirdiği dehşet, hesap verebilirlik gerektirmektedir. Gazeteciler savaş ve çatışmaların haberleştirilmesi ve soruşturulmasında kritik bir role sahip. Savaşı yürütenlerin uygulamalarına ışık tutmak, zor sorular sormak, kanıt bulmak için araştırmak, yalanları ve propagandayı ve gerçekte neler olup bittiğini ortaya çıkarmak, araştırmacı gazetecilerin işinin kritik bir parçası ve savaş muhabirlerinin, insan hakları araştırmacılarının, fotoğrafçıların ve resmi yetkililerin yürütmesi gereken bir iştir.
Savaş ve çatışma dönemlerinde insanların acımasızca öldürülmesi ve kötü muameleye maruz kalması ve bu tür şiddetin beraberinde getirdiği dehşet, hesap verebilirlik gerektirmektedir. Gazeteciler, savaş ve çatışmaların haberleştirilmesi ve araştırılmasında kritik bir role sahiptir. Savaşı yürütenlerin uygulamalarına ışık tutmak, zor sorular sormak, kanıt bulmak için araştırmak, yalanları ve propagandayı ve gerçekte neler olup bittiğini ortaya çıkarmak, araştırmacı gazetecilerin işinin kritik bir parçasıdır ve savaş muhabirlerinin, insan hakları araştırmacılarının, fotoğrafçıların ve yasal yetkililerin çalışmalarını tamamlayan bir iştir.
Bir savaş suçu işlenmiş olsun ya da olmasın, savaş ve çatışmaların haberleştirilmesi ve araştırılması kritik önem taşır. Ukraynalı araştırmacı gazeteci ve bu rehbere katkıda bulunan Valentyna Samar’ın da belirttiği gibi: “Savaş yasaları ve gelenekleri hakkında temel bilgilere sahip olmadan savaş hakkında profesyonelce yazmak mümkün değildir.”
Savaşta, savaş suçlularının yargılanmasını sağlayan şey yasaların varlığı ve uygulanmasıdır. Popüler kullanımda “savaş suçları” terimi, savaşlarda ve şiddetli çatışmalarda gerçekleştirilen korkunç şiddet eylemlerini, kabul edilmiş uluslararası savaş kurallarını ihlal eden eylemleri tanımlamak için kullanılır. Bununla birlikte, “savaş suçu” aynı zamanda uluslararası anlaşmalarda belirtilen ve yalnızca uluslararası insancıl hukukun belirli, ciddi ihlalleri için geçerli olan, önceden belirlenmiş bir anlamı olan yasal bir terimdir.
Savaş hukuku ihlallerinin bireyler tarafından işlenen savaş suçlarının ötesine geçtiğini ve devletler ve diğerleri tarafından işlenen ihlalleri de içerdiğini anlamak önemli. Bu rehberin 1. bölümünde daha ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, silahlı çatışmalarda aşağıdaki yasalar geçerli:
- Uluslararası İnsancıl Hukuk (savaş hukuku veya silahlı çatışma hukuku olarak da bilinir), bir çatışmaya taraf olan devletlerin ve devlet dışı silahlı grupların eylemlerini düzenler.
- Uluslararası Ceza Hukuku, uluslararası suçların bireysel faillerinin sorumluluğunu düzenler.
- Uluslararası İnsan Hakları Hukuku, devletlerin (ve bazı durumlarda devlet dışı aktörlerin) kendi toprakları ve/veya yargı yetkileri dahilindeki bireylere karşı yükümlülüklerini düzenler ancak silahlı çatışmalarda uygulanması bazen farklılık gösterebilir.
- Devletlerin iç hukukları.
- Silahlı çatışmalarda uygulamaları farklılık gösterebilmekle birlikte, devlet tarafından akdedilen diğer uluslararası kanunlar ve anlaşmalar.
Bağlam ve niyetle ilgili tartışmaların nasıl yapıldığını anlamak kritik önem taşır. Masum bir insanı öldürmek yani insan öldürme, cinayet, savaş suçu, insanlığa karşı suçun bir parçası veya soykırım eylemi olabilir. Ne yazık ki, savaşta bazı sivil ölümler de yasal eylemlerin sonucu olabilir ve her zaman savaş suçu veya ihlali değil. Açıkça “savaş suçu” gibi görünen korkunç zulümler oldukça tartışmalı olabiliyor: ABD ordusunun 2015 yılında Afganistan’ın Kunduz kentindeki bir Sınır Tanımayan Doktorlar travma hastanesini bombalaması, hala tartışılan bir örnektir ve yine savaş ve çatışmada yasallığın karmaşıklığını göstermekte. (ABD ordusunun kendi içinde yürüttüğü bir soruşturmada bombalamadan AC-130 savaş gemisi hava ekibinin “insan hatası” ve hedefi “yanlış tanımlaması” sorumlu tutulmuştu.)
Gazetecilerin araştırma süreçleri zahmetlidir, aylar hatta yıllar sürebilir ve özellikle de yerel ya da uluslararası bir mahkemeye sunulacaksa en yüksek standartta olmalıdır. Ancak savaşta yasal olanla ahlaki açıdan doğru olan aynı şey değildir ve savaş suçu işlenmiş olsun ya da olmasın savaş ve çatışmaları haberleştirmek ve araştırmak kritik önem taşır. Savaş ve çatışmaları düzenleyen yasalar önemlidir ancak hesap verebilirlikle ilgili daha geniş bir resmin yalnızca bir parçasıdır. Yasal olduğu düşünülen pek çok uygulama hala soruşturma ve inceleme gerektirmektedir ve gazeteciler savaşta yaşanan acılar için siyasi aktörleri sorumlu tutmaya çalışmalıdır. Gazetecinin olası savaş suçlarını haberleştirmedeki rolü adli bir soruşturma yürütmek değildir ve gazetecilerin rolleri ve sorumlulukları ile savcıların ve adli soruşturmacıların rolleri ve sorumlulukları arasında gerçek gerilimler vardır. Gizli kaynakların korunması, bağımsızlığın önemi ve yayınlama ihtiyacı bu örneklerden sadece üçüdür.
Silahlı bir çatışmanın ortasında neler olup bittiğini anlamak nadiren kolaydır. Bir olayı gözlemlerken ya da haberleştirirken, bir gazetecinin bir savaş suçunun varlığını ya da yokluğunu tespit etmesi genellikle mümkün olmayacaktır. Gazeteciler yasal, yasadışı ve suç teşkil eden eylemler arasında gerekli ayrımı yapmak üzere eğitilmemişlerdir. Buna ek olarak, tüm bireyler (savaş suçlarıyla itham edilenler de dahil olmak üzere) adil yargılanma hakkına sahiptir ve bir suçun varlığı ancak etkili bir soruşturma ve yargılama yapıldıktan sonra bir mahkeme tarafından tespit edilebilir. Açık bir suç gibi görünen bir şey, aslında çok özel yasal kriterlerin karşılanması gerektiğinden veya devlet ilgili bir anlaşmaya taraf olmadığından suç olmayabilir.
Yine de, en azından, yürürlükteki yasaların doğru bir şekilde anlaşılması, güvenilir haberciliği sağlayabilir ve geliştirebilir ve potansiyel ihlallere ilişkin farkındalığı artırabilir. Bu da hükümetler ve uluslararası sorumlulukları olanlar üzerinde faillerin soruşturulması ve kovuşturulması için baskı oluşturabilir. Olası savaş suçlarının veya suç örüntülerinin iyi bir şekilde haber yapılması, uluslararası toplumun bunlardan haberdar olmasının tek yolu olabilir ve faillerin adalet önüne çıkarılması için ilk adım olabilir. Devletler bu sorumluluklarını yerine getirmediğinde, bu eylemlerin örtbas edilmemesini ve cezasız kalmamasını sağlamak genellikle gazetecilerin ve sivil toplumun işidir. Nihayetinde, güvenilir habercilik daha fazla hesap verebilirliğe yol açabilir ve cezasızlıkla mücadeleye katkıda bulunabilir. Doğru habercilik, çatışma eylemlerinden etkilenen bireyler, aileleri ve yakınları için de önemlidir. Ayrıca gazeteciler, tanık oldukları ve belgeledikleri şeyler nedeniyle, olası savaş suçlarına ilişkin kanıtları yasal makamlara sunmak isteyebilirler. Gazetecilerin mahkemeler ve diğer kurumlarla iş birliği yapma ve gerekli olan çok yüksek kanıt standartlarını anlamaya ihtiyacu vardır.
Bu rehberin kapsamı zorunlu olarak sınırlı ve amacı daha iyi araştırmalar yapılabilmesi için faydalı bir bağlam ve pratik tavsiyeler sunmak. İlgili yasaları ve yargı kurumlarını ya da devletlerin ve uluslararası organların bu yasaları uygulama ve savaş ve çatışma suçlarını işleyenleri kovuşturma konusundaki kararlılıklarını ve etkinliklerini değerlendirmeye çalışmamaktadır. Rehber, gazetecilere yasal mercilere sunulabilecek kanıtların nasıl toplanacağına dair ipuçları vermektedir ancak kanıt yasaları her devlette ve her uluslararası mahkemede farklı olacağından, ilgili uzmanlarla iletişime geçmek çoğu zaman en iyi strateji olacaktır. Rehber aynı zamanda bunun tüm gazetecilerin yapmayacağı bir seçim olduğunu da kabul etmektedir. Son olarak, savaş ve çatışmalarla ilgili olarak gazeteciler tarafından araştırılması gereken ve bu rehberin kapsamı dışında kalan, savaş vurgunculuğunun yanı sıra savunma tedariki ve dış yardım ödemelerinde yolsuzluk gibi pek çok başka suç da bulunmaktadır.
Bu düşünceyle, GIJN olarak Savaş Suçlarını Araştırma Muhabir Rehberi’ni sunmaktan memnuniyet duyuyoruz. Bu rehber, çatışma ve sonuçlarını belgeleyen medyaya yardımcı olmayı amaçlamakta. Araştırmacı gazetecilerin ve insan hakları araştırmacılarının çalışmaları, faillerin hesap vermesini sağlamak için hayati önem taşımakta. Bu süreç, zulüm kanıtlarının korunması, hayatta kalanların tanıklıklarının muhafaza edilmesi ve hesap verebilirliğin izinin sürülmesi için uzun ve zorlu ancak gerekli bir süreç. Savaşı araştırma konusunda derin deneyime sahip muhabirlerden, insan hakları uzmanlarından ve hukukçulardan bu karmaşık meselelerin nasıl ele alınacağı konusunda tavsiyelerini istedik. Ayrıca, uydu görüntüleri ve sosyal medya gibi teknolojide yaşanan ve gazetecilerin günümüzde savaşı ele alma biçimlerini değiştiren gelişmeleri de dikkate aldık.
Bu giriş bölümüne ek olarak rehber 16 bölümden ve Nobel Barış Ödülü sahibi Nadia Murad’ın önsözünden oluşmaktadır.
Teşekkürler
- Bu rehber, birçok kıtadan araştırmacı gazeteciler, yazarlar, hukuk danışmanları ve konu uzmanlarının ortak çalışmasıyla ortaya çıktı ancak Charles Stewart Mott Vakfı’nın cömert finansmanı olmadan mümkün olamazdı.
- VII Vakfı’ndan fotoğrafçı Ron Haviv’e, rehberi açıklamak ve savaş suçlarının etkisini netleştirmek için arşivlerinden düzinelerce etkileyici görüntüye katkıda bulunduğu için özel olarak teşekkür ederiz. Ayrıca, vahşeti ve olası savaş suçlarını belgelemek için fotoğraf ve videoların nasıl kullanılacağına dair aydınlatıcı bir bölüme katkıda bulundu. Ali Arkady, Ed Kashi, Christopher Morris, Maciek Nabrdalik, Franco Pagetti, Scott Peterson ve John Stanmeyer’e de fotoğraflarını kullandıkları için teşekkür ederiz. Robert Dannin de bu fotoğrafların katkısını kolaylaştırmada kilit bir rol oynadı.
- Rehberin tamamında uluslararası insan hakları hukukunun ve diğer ilgili hukuki içtihatların dikkatle dikkate alınmasını sağlamak amacıyla, rehberin hazırlanması sırasında uzman tavsiyelerinde bulunan Dr. Claire Simmons’a özel olarak teşekkür ederiz. Ayrıca, Londra Üniversitesi Öğretim Görevlisi Daragh Murray, bu rehberin gözden geçirilmesindeki yardımları için teşekkürü hak etmektedir.
- Gazeteci Olivier Holmey, bu rehber için “özel odak” röportajları gerçekleştirdiği için teşekkürü hak etmektedir. Bu görüşmelerde zamanlarını ve uzmanlıklarını cömertçe paylaşanlara da ayrıca teşekkür ederiz: Azmat Khan, Ruth Omar, Sheila Kawamara Mishambi, Raji Abdul Salam,Valentyna Samar ve Pascale Bonnefoy Miralles.
- Margot Williams, rehberi titizlikle kontrol ederek paha biçilmez bir yardım sağlamıştır.
- Nobel Barış Ödülü sahibi Nadia Murad, kişisel hikayesine cömertçe katkıda bulunmuş ve araştırmacı gazetecilerin kendisi gibi zulümden kurtulanlar için neden kilit bir rol oynadığını açıklamıştır.
- Bir dizi GIJN çalışanı, rehberin fikir aşamasından yayınlanmasına kadar geçen süreçte kilit rol oynadı. GIJN’in Arapça editörü Majdoleen Hasan, GIJN Program Direktörü Anne Koch’un sürekli gözetimi, katkısı ve rehberliği ile birlikte proje yöneticisi olarak rehberin hazırlanmasına yardımcı oldu. GIJN Kaynak Merkezi Direktörü Nikolia Apostolou da rehberin yayınlanmasında etkili olmuştur. GIJN İcra Direktörü David E. Kaplan da projenin misyonuna odaklanmasını sağlamada ve rehberin yayınlanmasına öncülük etmede etkili olmuştur.
- Bu rehber ayrıca, kıdemli muhabir Rowan Philp, yardımcı editörler Laura Dixon ve Alexis van Sickle ve yönetici editör Reed Richardson da dahil olmak üzere GIJN’in editör kadrosunun yorulmak bilmeyen düzenleme ve koordinasyonu olmadan mümkün olamazdı.
Anne Koch GIJN’de program direktörüdür. Çoğunluğu BBC’de olmak üzere 20 yılı aşkın bir süre yayın gazetecisi ve yöneticisi olarak çalışmış, BBC’nin İngilizce Dünya Servisi’nin müdür yardımcılığı, amiral gemisi radyo haberleri ve güncel olaylar programlarının yönetici editörlüğü ve World Tonight’ın editörlüğü görevlerinde bulunmuştur.
Ron Haviv, VII Vakfı’nın yöneticisi ve kurucu ortağı ve VII Fotoğraf Ajansı’nın kurucu ortağıdır. Haviv son otuz yılda yirmi beşten fazla çatışmayı görüntülemiş ve yüzden fazla ülkede çalışmıştır. Çok sayıda ödül kazanan çalışmaları dünya çapında müze ve galerilerde yer almaktadır.