Akademik Araştırmalarda Sahtecilik ve Hatalar Nasıl Araştırılır?

Retraction Watch blogu ve veri tabanına göre, 2022 yılında akademik dergiler 4.600’den fazla bilimsel makaleyi, genellikle etik ihlaller veya araştırmada sahtecilik nedeniyle geri çekti.

Yıllık yayınlanan akademik makalelerin küçük bir kısmını oluşturuyor bu geri çekilmeler ama kötü araştırmaların çok büyük etkisi oluyor.  Bazı çalışmalar yeni çıkmış ilaçları, cerrahi prosedürleri ve hastalıkları önleme programlarını içeriyor. Bunların tümü halk sağlığını, güvenliğini doğrudan etkiliyor. Ayrıca hükümetler suç, eğitim, güvenlik, iklim değişikliği ve ekonomik kalkınma gibi alanlarda politika oluşturma sürecine rehberlik etmek için bilimsel bulgulara oldukça güveniyor.

30 Kasım 2023 tarihinde The Journalist’s Resource, gazetecilerin sorunlu araştırmaları bulabilmelerine ve haberleştirmesine yardımcı olmak için önemli isimlerle bir  webinar düzenledi. Oturumda akademik araştırmalarda yapılan hataları ve sahteciliği ele almak, izlemek ve takip etmek için üç uzmandan öneriler paylaşılıyor. Kaçıranlar yazının girişinde yer verdiğimiz kayıttan izleyebilirler.

Oturuma New York Üniversitesi’nde tıbbi gazetecilik dersleri veren ve Retraction Watch’ın kurucularından Ulusal Sağlık Gazetecileri Birliği’nin eski başkanı Ivan Oransky, “Görüntü hafiyeliğinin kamusal yüzü ” olarak anılan mikrobiyolog ve Akademik Dürüstlük Danışmanı Elisabeth Bik ve ProPublica’nın ödüllü araştırmacı muhabiri Jodi Cohen var. Cohen’in, 3 Milyon Dolarlık Araştırma Dökümü dizisi Illinois Üniversitesi’nde yapılan bir psikiyatrik araştırmada yapılan hileleri ortaya çıkarmıştı.

1-Retraction Watch ve PubPeer, gazetecilerin akademil araştırmalarda yapılan hataları ve  sahteciliği belirleme ve izlemede yardımcı olabilecek iki çevrim içi kaynak.

Retraction Watch akademik dergilerden kaldırılan makaleler hakkında bilgi edinmeyi sağlayan bir hazine. Web sitesinin özellikleri şöyle:

• The Retraction Watch Database: Gazetecilerin belirli bir araştırmacıyı, üniversiteyi veya araştırma kuruluşuyla bağlantılı olan geri çekmelerini aramak için kullanabilecekleri bir araç. Örneğin, birlikte çalışan araştırma grupları veya aynı kurumda çalışan birden fazla araştırmacı arasındaki geri çekmeler gibi detayları aramak için kullanabilirsiniz.
• Retraction Watch Leaderboard, en fazla makale geri çekme işlemine sahip araştırmacıların resmi olmayan bir listesini tutar.
• Aralarında kendini “veri haydutu” olarak tanımlayan James Heathers ve Chris Hartgerink ile birlikte psikoloji makalelerindeki istatistiksel hataları bulmak için tasarlanan statcheck’i geliştiren Michèle B. Nuijten’in de bulunduğu bilimsel hafiyelerin bir listesinden oluşuyor. Bu uzmanlardan bazıları karşı tepki oluşmasın ve tacize karşı korunmak için takma adlar kullanıyor.

Retraction Watch aracı, araştırmacı gazeteci Cohen’in meşhur çocuk psikiyatristi Mani Pavuluri’nin çalışmalarına ilişkin hileleri ortaya çıkarmasında önemli bir katkı sağladı. ProPublica araştırmasında  çok büyük bir rol oynadı, gazeteci araştırmasında güçlü bağlam kurabilmeyi ve haberi derinleştirmeyi araca bağlıyor.

Resim: Ekran görüntüsü, Geri Çekme İzleme

Cohen  zoom oturumunda izleyicilere, “Hileleri anlamaya çalışırken çok büyük bir kaynak oldu araç. Oradaki bilgi miktarı ve bu veri tabanını kullanma olanağına sahip olmak inanılmaz.” diyor.

Cohen, 2018 yılında The Chronicle of Higher Education’da yayınlanan araştırma dizisinde, Pavuluri’nin “kendisine söylenmemesine rağmen güçlü ilaç lityumu 13 yaşından küçük çocuklar üzerinde test ederek araştırma kurallarını ihlal ettiğini, çalışmanın riskleri konusunda ebeveynleri uygun şekilde uyarmadığını ve kayıtlara göre suiistimali örtbas etmek için verileri tahrif ettiğini” ortaya çıkardı. Cohen, Şikago’daki Illinois Üniversitesi’nin “Pavuluri’nin suiistimalleri ve kendi zayıf denetimi nedeniyle ağır bir ceza ödediğini” yazdı. Federal hükümet, Ulusal Sağlık Enstitüleri’nin Pavuluri’nin çalışmasını finanse etmek için verdiği 3,1 milyon ABD doları iade etmesini istedi.

PubPeer, araştırmacıların birbirlerinin çalışmalarını eleştirdiği bir web sitesi. Yorumlar halka açık ve gazetecilerin bilimsel sürecin bir kısmını gözlemlemesine ve yazdıkları haberde yararlı olabilecek bilgileri toplamasına olanak tanıyor.

Bik, zoom yayınında PubPeer’in, araştırmacının hedef haline gelmemesi ve spekülasyon olasılığını azaltmak için “yoğun şekilde denetlendiğini” belirtiyor. Web sitesi, yorum yapma kurallarını ayrıntılı bir şekilde açıklayarak kullanıcıları, beyanlarını kamuya açık olarak doğrulanabilir bilgilere dayandırmaları ve kaynak göstermeleri konusunda uyarıyor. Görevi kötüye kullanmaya sebep verebilecek iddialar yasak! Kanıtlanabilir yorumlar bekleniyor.

Bik, “Sen bir sahtekarsın’ diyemezsiniz” diye açıklıyor. “Akran değerlendirmesine benzer raporlar sunmalı, kanıt ve argümanlarla gelmelisiniz.” diyor.

Araç öğrenci gazetesi Stanford daily’de araştırmacı gazeteci olan  Theo Baker’ın Stanford Üniversitesi Rektörü Marc Tessier-Lavigne’nin ortak yazarlı makallesi üzerinde araştırma yaparken önemli bir rol oynadı. Tessier-Lavigne araştırma sonucunda istifa etti ve Science dergi ailesi baş editörü Holden Thorp, Ağustos ayı sonlarında Tessier-Lavigne’in iki makalesinin geri çekildiğini duyurdu.

Görsel: Ekran görüntüsü /PubPeer

Journalist’s Resource ekibi  2023 yılının Ağustos ayında PubPeer’in kullanımına ilişkin öneriler sayfası hazırlamıştı. Sayfada yer alan ilk öneri; PubPeer’i tarayıcınıza ekleyiniz idi. Böylece yayınlanmış bir araştırma makalesine baktığınızda veya bir araştırma makalesine bağlantı veren bir web sitesini ziyaret ettiğinizde, tarayıcıdaki uzantı PubPeer’de bu konuyla ilgili yapılan yorumlar konusunda sizi uyarır.

2-Habere başlarken bağımsız uzmanlardan destek alın

Araştırmada sahtecilik ve hataları yazarken bağımsız uzmanlardan  fikir almak, rehberlik yapmalarını istemek kritik öneme sahiptir. Elisabeth Bik gibi uzmanlar, sorunun var olup olmadığını, kasıtlı olup olmadığını ve ne kadar ciddi olduğunu ölçmenize yardımcı olurlar.

Zoom oturumunda Bik, gazetecilerin haber yazım sürecine başlarken yardım istemelerini ve mevcut, olası sorunları değerlendirmek için uzman bulmalarını öneriyor. Uzman Bik, yanıltıcı ve manipüle edilmiş görselleri tespit etme konusunda uzmanlaşmış biri. Örneğin diğer kişi ise istatistiksel anormallikler veya çıkar çatışmaları konusunda uzmanlaşmış biri.

Science Integrity Digest bloguna göre Bik’in çalışması 1.069 geri çekilme, 1.008 düzeltme ve 149 endişe ifadesiyle sonuçlandı. Dergi editörleri genellikle sorunun farkına vardıklarında veya bir araştırma sonuçsuz kalması durmunda akademik makaleyle ilgili endişelerini dile getirirler.

Bik, gazetecilerin bilimsel kayıtların düzeltilmesine yardımcı olmayı ve araştırmacıların sorumlu tutmasının önemli olduğunu belirtiyor.

“Görünüşe göre büyük sorunları olan ve düzeltilen veya geri çekilen makalelerin sayısı nispeten çok az. Kurumsal araştırmaların gerçekleştirilmesi yıllar alıyor ve sonuç olarak nadiren harekete geçiliyor. Sorumlu kişiler laboratuvarlarında meydana gelen bu olaylardan çok nadiren sorumlu tutuluyorlar! Kim bunlar lab yöneticileri hocalar, liderler, mentorlar, süpervizörler yani kıdemli araştırmacılar.”

Oransky gazetecileri, X’te aktif olan bilimsel hafiyeleri tanımaları için teşvik ediyor.

“Bu tür işler yapan düzinelerce insan bulabilirsiniz yani her türlü muhbir edinmek ya da kaynak sağlayacak kişi edinmek gibi.”

Oransky ayrıca gazetecilerin dikkat etmesi gereken yaygın sahtecilik türlerinin de altını çiziyor:

• Sahte veri.
• Görüntü manipülasyonu.
• İntihal.
• Çoğaltma ya da “kendi kendine intihal” yani araştırmacıların kendi yazılarını ya da verilerini daha önce yayınlanmış bir çalışmadan alıp yeni bir makaleye ekleyerek tekrar kullanması.
• Sahte hakem değerlendirmesi, bir makalenin yayınlanmasını sağlamak için tamamen veya kısmen uydurulmuş veya değiştirilmiş bir hakem değerlendirme süreci.
• Sahte makaleler üreten ve satan kuruluşlar.
• Yazar hataları.
• Yayıncı hataları.

3. Sahteciliği görünür kılmanın en iyi yollu düzenli olarak sahtecilik konulu haber yapmaktır .

Oransky, kendisinin ve Retraction Watch’taki diğer kişilerin sürekli araştırmada sahtecilik konularıyla ilgili öneriler aldıklarını ifade ediyor. İhbarcılar konu hakkında haber yapacaklarını düşündükleri gazetecilere gidiyorlar diyor.

Cohen, “Sahtecilik hakkında yazıyorsunuz ve bir anda insanlar size gelmeye başlıyorlar” diyor. “Düzenli olarak haber yapmadığınız sürece orada olduğunuzu bilmiyorlar. Hatta düzenli olarak bile değil ama bu konu hakkında yazmaya başladığınızda ve ilgilendiğiniz bir konu olduğunu gösterdiğinizde daha fazla fikir edineceksiniz.”

Gazetecilerin araştırmada sahtecilik iddialarını kontrol etmek için gidebilecekleri diğer yerler kaynaklar ise mahkeme celpleri de dahil olmak üzere mahkeme kayıtlarıdır. Cohen, ayrıca devlet okullarında, üniversitelerde araştırma raporları ve araştırmacılar ile danışmanları arasındaki yazılı iletişim gibi kayıtların kopyalarını isteyebileceklerini belirtiyor. Araştırmanın öznesi yani denek insan ise gazeteciler, insan deneklerin güvenliğinin ve haklarının korunmasını sağlamak amacıyla araştırmayı incelemek ve izlemekle görevli bir grup olan Kurumsal İnceleme Kurulu üyelerine gönderilen ve onlardan gönderilen raporların ve iletişimlerin kopyalarını talep edebilirler diyor.

Cohen, gazetecilerin devler okullarından ve üniversitelerden araştırma fonlarıyla ilgili kayıtları ve fon verenlere iade edilen paraları istemelerini öneriyor. Ulusal Sağlık Enstitüleri, biyomedikal araştırmalar yürütmek için federal hibe parası alan kuruluşların bir veri tabanını tutmakta.

Cohen, “İçinde olduğunuz kurumları araştırmaya başlayabilirsiniz” diyor. “Şüpheci olun ve verilere ilişkin sorular sorun, araştırdığınız kişilere de sorular sorun.”

4-Adını gizli tutmak isteyen ihbarcıların ve uzmanların kimliklerini koruyup koruyamayacağınızı ve nasıl koruyacağınızı editörlerinizle tartışın

PubPeer’e yorum bırakan veya diğer çevrim içi platformlardaki araştırmalarla ilgili sorular soran birçok uzman, kimliklerinin bilinmesini istemedikleri için takma ad kullanırlar.

Cohen, “Çoğu kişinin takma ad kullandığını tahmin edebilirsiniz ancak son zamanlarda bu kişilerden bazıları gerçek adlarıyla ortaya çıkabiliyor. Özellikle çalışmalarını eleştirdiğimiz insanlar anlaşılacağı üzere bazen buna çok kızıyorlar. Ama bazıları da bizi dava ederken bazıları da dava etmekle tehdit etti.” diyor.

Oransky, bilimsel hafiyelerin anonim kalmasına izin verme konusunda hiçbir sorunu olmadığını söyledi. Endişelerini ayrıntılı olarak açıklayabilir ve gazetecilere kanıtlarını gösterebilirler. Her kaynakta olduğu gibi, gazetecilerin haber yapmadan önce anonim bir kaynaktan aldıkları bilgileri kontrol etmeleri ve bağımsız olarak onaylamaları gerekir. Anonim kalmak isteyenleri de anlamak gerekiyor.

Yazının orjinali ilk olarak The Journalist’s Resource ‘da yayınlandı, izin alınarak yeniden GIJN sayfasında paylaşılmıştır. Stil ve netlik için minik düzenlemeler yapılmıştır.

Denise-Marie Ordway Orlando Sentinel ve Philadelphia Inquirer dahil olmak üzere ABD ve Orta Amerika’daki gazete ve radyo istasyonlarında muhabir olarak çalıştıktan sonra 2015 yılında The Journalist’s Resource’a katıldı. Çalışmaları USA TODAY, The New York Times, Chicago Tribune ve The Washington Post gibi yayınlarda yer aldı.