Savaş Suçları ve Sivillere Yönelik Saldırılar Hakkında Araştırmacı Gazeteciler için İpuçları

Editörün Notu: Avrupa, Afrika ve Orta Doğu’daki savaşların ortasında GIJN, gazeteciler için savaş suçlarını ve sivillere yönelik saldırıları anlamaya yönelik bu ipucu sayfasını hazırladı. Maggie Michael tarafından kaleme alınan ve GIJN’in Gazetecilerin Savaş Suçlarını Araştırma Rehberi‘nin bir parçası olan daha uzun bir bölümden alıntıdır.

Bir çatışmanın taraflarının her zaman siviller ve savaşçılar arasında ayrım yapma yükümlülüğü, uluslararası insancıl hukukun (silahlı çatışma yasaları veya savaş yasaları olarak da bilinir) en temel kurallarından biridir. Sivilleri veya sivil nesneleri kasıtlı olarak hedef almak bir savaş suçu teşkil etse de, orantılılık ilkesine uyulduğu takdirde saldırılardan kaynaklanan sivil zararlar mutlaka hukuka aykırı değildir.

Orantılılık veya ayrımcılık ilkelerinden herhangi birinin ihlal edilmesi savaş suçu teşkil eder. Sivillere karşı işlenen diğer bazı özel savaş suçları şunlardır (ancak bunlarla sınırlı değildir):

• İşkence veya insanlık dışı muamele
• Yasadışı sınır dışı etme veya nakletme ya da yasadışı hapsetme
• Rehinelerin alınması
• Sivil nüfusun işgal altındaki topraklara nakledilmesi veya işgal altındaki topraklardaki nüfusun sınır dışı edilmesi
• Yağmacılık
• Yasaklanmış silahların kullanımı
• Tecavüz ve diğer cinsel şiddet
• Canlı kalkan kullanımı
• Açlığı bir savaş yöntemi olarak kullanmak
• Çocuk askerlerin işe alınması

Bazı durumlarda, örneğin cinsel şiddet veya işkence, bunların hukuka aykırı eylemler olduğu daha açık çünkü bu tür eylemler savaşçılara karşı bile olsa her zaman yasaktır. Ancak, sivillere veya sivil mülklere ya da altyapıya yönelik olası hukuka aykırı saldırılarla karşılaşıldığında bazı sorular sorulmalıdır:

• Mağdur bir sivil miydi? Muhtemelen çatışmalarda doğrudan yer alıyorlar mıydı?
• Tahrip edilen mülk veya altyapı sivil mi yoksa askeri bir hedef miydi? (Olası bir askeri kullanımı var mıydı?)
• Bu kişiler/mallar saldırının hedefi miydi? Yoksa zarar başka bir şeyi ya da birini hedef almanın bir sonucu muydu? (örneğin, yakınlarda askeri bir hedef ya da muharip var mıydı?)

Bu bilgilerle bile bir eylemin yasallığını belirlemek her zaman mümkün olmayabilir ancak bu soruları yanıtlamak cevaplara işaret etmeye başlayabilir.

İpuçları ve Araçlar

Gerçekleri bulma, araştırma ve kanıt toplama yolculuğuna çıkmadan önce gazetecilerin gerçekleri derinlemesine anlaması gerekir. Coğrafya ve saha, saldırı altındaki nüfus, failler, siyasi, kültürel ve dini dinamikler, çatışmanın tarihsel arka planı ve nasıl geliştiği hakkında tam bilgi sahibi olmaktan daha önemli bir şey yoktur.

Arka Plan Araştırması

Sivillere yönelik saldırılarla ilgili derin ve aylar süren araştırmalar yürütmeden önce, gazetecileri yanıltıcı anlatılar ve propagandayla manipüle edilmekten korumak için bu tür kapsamlı araştırmalar gereklidir. Ayrıca bir gazeteci daha çatışma bölgesine ayak basmadan önce güvenini artırabilir.

Araştırmanın ana kaynaklarından biri, George Washington Üniversitesi’nin Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki en iyi düşünce kuruluşları listesinde yer alanlar gibi düşünce kuruluşlarıdır. BM Uzmanlar Paneli‘nin yanı sıra Uluslararası Kriz Grubu gibi araştırma merkezleri ve Uluslararası Af Örgütü gibi hak grupları her zaman bilgilendiricidir. İnsan Hakları Yüksek Komisyonu Ofisi‘ne bağlı olanlar gibi BM insan hakları araştırmacıları tarafından yapılan önceki çalışmalar da önemlidir.

Her zaman olduğu gibi, gazeteciler çatışmayla ilgili daha önceki çalışmaları tam olarak araştırmalıdır. LexisNexis gibi bir haber veri tabanına bakmak en iyi araştırmaların belirlenmesine yardımcı olabilir.

Tanıklarla ve Mağdurlarla Görüşün

Mağdurların sivil olduğunu kanıtlamak için, kimliği doğrulayan belgelere ve eğitim geçmişi ile kariyer geçmişini gösteren kayıtlara bakın. Bu tür kanıtların veya tanıklıkların toplanması, ilgili evrak izleriyle birlikte, mağdurun çatışmanın bir parçası olup olmadığı konusunda yeterli cevap vermelidir. Yerel belediye yetkilileri, aşiret liderleri ve komşulardan tanıklık toplayın.

Savaşa katılanların kaçınması gereken tüm sivil mülkleri içeren bir liste olan “hedef yok” listesini arayın. Bu listenin bir kopyasını elde etmek için savunma bakanlıklarındaki kaynaklara, bazen ilgili BM organlarına ve diğer uluslararası kuruluşlara ulaşarak nelerin saldırıya uğradığını kontrol edin ve karşılaştırın ve hangi alanların askeri değeri olmadığını şüpheye yer bırakmayacak şekilde belirleyin.

Bazı durumlarda, hedef yok listesindeki mülkler, canlı kalkan kullanan askerler veya savaşçılara benzer şekilde çatışmanın tarafları tarafından işgal edilebilir veya ele geçirilebilir. Bu gibi durumlarda, özellikle aynı bölgede yaşayan tanıkların ifadeleri, saldırı sırasında askeri güçlerin bölgede bulunup bulunmadığını tespit etmek için kilit öneme sahiptir. Birçok durumda, siviller yakınlarındaki binalarda şüpheli faaliyetlere dair görüntülere sahip olabilirler.

Eski Savaşçılarla veya İçeriden Birileriyle Görüşmeler

Bu unsurların her ikisi de – niyet ve tarafların elindeki bilgiler – silahlı çatışmalarda belirli eylemlerin hukuka uygunluğunu tespit etmek için çok önemlidir. Bununla birlikte, araştırmacılar içeriden kişilere yaklaşırken dikkatli olmalı ve her zaman şunları göz önünde bulundurmalıdır: Bu kaynağın bilgi vermek için öne sürdüğü gerekçe nedir?

Ayrıca farklı türde içeriden bilgi verenler olduğunu da kabul edin: Kendi istekleri dışında faillere katılmaya zorlananlar; iş birliği yapmanın faydalarının zararlarından daha ağır bastığına inananlar; ve faillere özgürce katılıp daha sonra pişman olanlar.

Bu kişilere sorulacak sorular şunları içerebilir: Bir saldırının veya belirli bir eylemin arkasındaki sebep veya niyet neydi? Örneğin, bölgedeki belirli bir muharip veya askeri hedefi mi hedef alıyorlardı yoksa sivilleri ve mülklerini hedef almayı mı amaçlıyorlardı? Saldırı sırasında çatışmanın taraflarının ne tür bilgilere sahip olduğunu tespit etmeye çalışmak da faydalı olacaktır; örneğin binaların niteliği ya da bölgede savaşçıların varlığına dair istihbarat gibi. Sivil binaların ya da insanların varlığından haberdarlar mıydı? Bu unsurların her ikisi de – niyet ve tarafların elindeki bilgiler – silahlı çatışmalarda belirli eylemlerin hukuka uygunluğunu tespit etmek için çok önemlidir. Sivillere karşı işlenen savaş suçlarının tespit edilmesine ya da çürütülmesine yardımcı olabilirler.

Dil Engelini Aşmak

Güvenilir, bağımsız ve daha önce test edilmiş bir çevirmen bulun. Ayrıca, çevirilerinizi çapraz referanslayabilecek bir meslektaş veya bağımsız bir araştırmacı gibi bir yedek de önemlidir.

Travmatik Görüşmelere Hazırlanmak

Siviller bir aile üyesinin ölümü, yaralanma, tecavüz dahil çeşitli saldırılar, psikolojik travma, yerinden edilme veya mal kaybı gibi durumlardan ciddi şekilde etkilenmiş olabileceğinden hazırlıklı olun. Gazeteciler, onları yeniden travmatize etme korkusuyla paramparça olmuş ruhlarla oturup ifadelerini alma görevinden bunalabilirler.

Mağdurlar veya tanıklar genellikle ancak ikinci veya üçüncü bir görüşmeden sonra açılırlar. Gazetecilerin mümkün olduğunca çok ifade toplaması gerekirken, bir kişiyle birden fazla görüşme yapmak zor olabilir.

Yazılı bir zaman çizelgesi tutmak da gazetecilerin olayların sırasını anlamasına yardımcı olur ve bilgi boşluklarını doldurabilecek başka sorulara yol açar. Görüşülen kişilerin isimlerini, irtibat bilgilerini ve fotoğraflarını toplamak çok önemlidir.

Cep Telefonları Altın Madenleridir

WhatsApp veya Telegram gibi sosyal medya platformlarındaki sohbetler, bir saldırıdan önceki konuşmaların son anlarını gösterebilir. Ayrıca mağdurun kiminle iletişim kurduğu, tartışmaların içeriği, hareketleri, eylemleri ve saldırıyla aynı zamanda mağdurun silahlı çatışmadaki durumunu gösteren diğer faktörler hakkında kesin bir cevap sağlayabilirler.

Buna ek olarak, gazeteciler mağdurlardan telefonlarındaki ekran görüntülerini, resimleri veya videoları, diğer mağdurların bağlantılarını veya soruşturma için gerekli bilgi veya belgelere sahip olabilecek kaynakları paylaşmayı kabul etmelerini isteyebilir. Tarihleri, yerleri kontrol etmek ve fotoğrafların bağlamı hakkında sorular sormak önemlidir, böylece daha sonra soruşturma sırasında toplanan yerler ve tarihlerle çapraz kontrol edilebilirler. Muhabirlerin her zaman, materyal sahiplerinin gazetecilere yayınlama izni vermeleri için yazılı izin formlarının kopyalarını yanlarında bulundurmaları gerekir.

Fiziksel Kanıtların ve Askeri Malzemelerin Toplanması

Şarapnel, kullanılmış mühimmat ya da silah ve silahlanmaya dair diğer kanıtların toplanması, bir saldırı hakkındaki temel bilgilerin doğrulanmasında çok önemli bir unsurdur. Bu savaş alanı kalıntıları üzerindeki işaretler veya yazılar uzmanlar tarafından incelenerek kökenleri belirlenebilir.

Bu tür kanıtlar, silahları saldırgan tarafa ihraç eden ülkelerle ilgili ileride yapılacak Araştırmaların önünü açar. Mağdurlar ve içeridekilere ek olarak, sağlık ekipleri, yardım görevlileri, avukatlar, kabile liderleri, yerel yetkililer, şoförler ve okul öğretmenleri gibi diğer kaynakların anlattıklarını da araştırın.

Sivillere yönelik saldırıların gerçekleştiği yerlerin koordinatlarını, konumlarını, haritalarını ve doğru tanımlarını almak, uydu görüntüleri veya diğer coğrafi konum belirleme teknikleri aracılığıyla doğrulama ve belgeleme arayışı için önemlidir.

Maggie Michael, Reuters’in Kahire’de çalışan araştırmacı gazetecisidir. Orta Doğu’daki çatışmaları takip etme konusunda 15 yılı aşkın deneyime sahiptir. 2019 yılında, Yemen’deki yolsuzluk, işkence ve diğer savaş suçlarına ilişkin çığır açan araştırmalarıyla uluslararası habercilik dalında Pulitzer Ödülü ve McGill Cesaret Madalyası da dahil olmak üzere çeşitli ödüller kazanan Associated Press ekibinin bir parçasıydı.