Meksika, Peru, Nijerya ve Mısır’dan Cesur Araştırmalar, GIJC25’te ‘Global Shining Light’ Ödülü Kazandı

Meksika’daki göçmenlere yönelik istismarları, Amazon’daki yerli topluluklara yönelik saldırıları, Rusya’nın dikkatsizce yürüttüğü yabancı savaşçı devşirme faaliyetlerini ve Afrika’daki zararlı bir tarikatı konu alan cesur soruşturmalar, Malezya’nın Kuala Lumpur kentinde düzenlenen 14. Küresel Araştırmacı Gazetecilik Konferansı (GIJC25) kapsamında gerçekleşen gala etkinliğinde Global Shining Light Award (GSLA) ödüllerine layık görüldü.

Bu seçkin ödül, gelişmekte olan veya dönüşüm sürecindeki ülkelerde, tehdit altında ya da son derece tehlikeli koşullar altında yürütülen denetim gazeteciliğini onurlandırmaktadır. 1 Ocak 2023 ile 31 Aralık 2024 tarihleri arasında yayımlanan kamu yararına araştırma projelerine açık olan yarışma, 97 ülkeden toplam 410 başvuru aldı.

Beş kıtadan araştırmacı editörlerin yer aldığı beş kişilik GSLA jürisi, 13 etkileyici finalist arasından seçim yaparak Büyük Yayın Kuruluşları kategorisinde iki, Küçük ve Orta Ölçekli Kuruluşlar kategorisinde (20 veya daha az çalışanı olan kurumlar ve serbest gazeteciler dahil) bir ödül sahibi belirledi. Ayrıca Afrika’dan öne çıkan bir çalışma için Özel Mansiyon verildi.

“Bu yılın ödül sahiplerinin ortaya koyduğu gazetecilik, dünyanın en tehlikeli bölgelerinde çalışan araştırmacı gazetecilerin niteliğini ve cesaretini gözler önüne seriyor,” dedi Columbia Üniversitesi Stabile Araştırmacı Gazetecilik Merkezi Direktörü ve jüri komitesi başkanı Sheila Coronel. “Hükümetleri, orduları, organize suç gruplarını ve diğer zararlı aktörleri hesap vermeye zorlamak için veri, belgeler, açık kaynak araştırmaları, ısrarlı saha çalışmaları ve yaratıcı anlatı tekniklerini etkili biçimde kullandılar. Basının ve demokrasinin baskı altında olduğu bu dönemde, onların çalışmaları gözetim gazeteciliğinin ışık saçan örnekleridir.”

“Global Shining Light Ödülleri’ne gönderilen tüm çalışmalardan büyük ilham alıyoruz,” dedi Küresel Araştırmacı Gazetecilik Ağı’nın (GIJN) icra direktörü Emilia Díaz-Struck. “Bu hikâyeler, tehditlere ve risklere rağmen dünyanın dört bir yanında vatandaşların yararına üretilmiş güçlü ve hayati gazeteciliği ortaya koyuyor. Kamu yararını ilgilendiren gerçekleri açığa çıkarmak için sağlam araştırmacı gazetecilik yöntemlerinin nasıl olağanüstü sonuçlar doğurduğuna mükemmel örnekler sunuyorlar. Tüm kazananları içtenlikle kutluyoruz.”

Dikkat çekici bir şekilde, 2025 GSLA ödül sahipleri, neredeyse hiçbir kurumun ele almadığı son derece tehlikeli ve cesaret isteyen konulara yönelik soruşturmalar gerçekleştirdi: insan kaçakçılığında kullanılan ölümcül kamyonlar; Arap erkeklerinin Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik saldırısı için devşirilmesi; istismarcı bir tarikatın gizli zararları; ve uyuşturucu kaçakçılığı ile yerli liderlerin suikastları arasındaki bağlantılar.

İşte GIJC25’te onurlandırılan üç GSLA kazananı ve Özel Mansiyon alan çalışma:

Büyük Yayın Kuruluşları Kategorisi

Tráileres, Trampa Para Migrantes – (Meksika)
Ekip: Noticias Telemundo ve Latin Amerika Araştırmacı Gazetecilik Merkezi (El CLIP) ortakları: ICIJ, Bellingcat, Pie de Página, Chiapas Paralelo (Meksika), En un 2×3 Tamaulipas (Meksika), Plaza Pública (Guatemala) ve Contracorriente (Honduras).

Görsel: Noticias Telemundo ekran görüntüsü.

Yaklaşık yedi ay süren bu iş birliği temelli soruşturma, Meksika üzerinden göçmen ve sığınmacı taşımak için giderek artan şekilde kullanılan yük kamyonlarıyla ilgili sistematik ve ölümcül istismarları ortaya çıkardı. Araştırma, bu yöntemle taşınan 19.000 kişi arasında beş yıllık bir dönemde en az 111 göçmenin boğulma veya trafik kazası sonucu hayatını kaybettiğini tespit etti; ayrıca, bu suçları kolaylaştıran hükümet politikalarını ve arkasındaki organize suç gruplarının insan kaçakçılığı stratejilerini gün yüzüne çıkardı.

Sınır ötesi bu iş birliği kurulurken, muhabirler Meksika’da göçmen kaçakçılığı ve insan ticaretiyle ilgili trafik kazalarına dair resmi verilerin bulunmadığını keşfetti. Nihayetinde ekip, bu konuya dair ilk veri tabanını oluşturarak göçmenler için gizli ve ölümcül bir güvenlik tehdidini açığa çıkardı. Araştırma ayrıca yeni kaçakçılık güzergahlarını, tırların artan kullanımını, suç çetelerinin cezasızlığını, kamyon şoförlerine yönelik zorlamaları ve Meksika bölge mahkemelerindeki insan kaçakçılığı davalarındaki şaşırtıcı derecede düşük mahkumiyet oranlarını ortaya koydu.

Ekip, cesur saha haberciliğine dayalı bir metodoloji izledi; bu süreçte 70’ten fazla belge talebi, dikkatli veri analizi ve hayatta kalanlardan, şoförlerden, ailelerden ve yetkililerden alınan ifadeler yer aldı. Meksika’daki genel güvenlik risklerinin ötesinde, Tamaulipas ve Chiapas eyaletlerinde çalışan bazı ekip üyeleri, belirli tehditler nedeniyle koruma önlemleri almak zorunda kaldı.

Jüri komitesinden gelen yorumlar arasında şunlar yer aldı: “Bu araştırma, hikayeyi başından sonuna kadar takip eden ısrarlı bir habercilik örneğini temsil ediyor. Araştırmacı gazeteciliği oluşturan araçları etkili biçimde kullanıyorlar.” Bir diğer panel üyesi ise ekledi: “Daha önce anlatılmamış bir hikayeyi anlatıyor. Çok hassas ve güncel bir konu.”

Araştırmanın metodolojisini bu GIJN hikayesinde inceleyebilirsiniz.

Los Vuelos de la Muerte: Líderes Indígenas Asesinados en un Territorio Invadido por 67 Narcopistas –Mongabay Latam, Earth Genome

Bu projeden önce, Amazon’un uzak bölgelerindeki organize suç faaliyetlerinin yerli topluluklar üzerindeki etkisi hakkında çok az şey bilinmekteydi. Bir yıl süren, son derece karmaşık ve cesur bir araştırmada Mongabay Latam, Peru’nun üç Amazon bölgesinde bir uyuşturucu kaçakçılığı pistleri ağı ortaya çıkardı ve bu ihracat güzergahlarının Yerli liderler ve topluluklara yönelik şiddet ve suikast kampanyalarıyla bağlantılarını açığa çıkardı.

Veri toplama aşamasında bilgi talepleri, cesur saha haberciliği ve geleneksel kaynaklar kullanıldı. Ardından ekip, Earth Genome tarafından geliştirilen yapay zekâ destekli bir arama aracı ile daha önce OpenStreetMap ve uydu görüntüleme portalları gibi araçlarla tespit edilmiş pistlerle tutarlı olan ormansızlaşma modellerini belirledi. Ucayali, Huánuco ve Pasco bölgelerine odaklanarak bu bölgelerde 15 Yerli lider öldürülmüş ve 28 kişi hâlâ tehdit altında ekip titiz bir doğrulama süreciyle uyuşturucu kaçakçılığıyla bağlantılı 67 gizli hava pistini tespit etti; bunların 30’u Yerli toprakları içinde bulunuyordu. Başvuruda belirtildiği gibi: “Özellikle yedi bölge yalnızca hava pistleri tarafından işgal edilmekle kalmıyor, aynı zamanda bu pistlerle çevrili durumda.”

Proje, hava pistlerinin konumu, kullanımı, açılış tarihi, yol ve nehirlere olan mesafe ve koruma altındaki alanlarda bulunma durumu gibi bilgileri içeren bir narco-hava pistleri veri tabanı oluşturdu.

Proje, hem muhabirler hem de kaynaklar için ciddi güvenlik önlemleri almış olsa da, mafya şiddeti riski kaçınılmaz olarak mevcuttu.

Küçük ve Orta Ölçekli Kuruluşlar Kategorisi

The Russian Trap: Recruiting Egyptians with the Lure of Money and Nationality 
-Masrawy (Mısır)

Görsel: Masrawy ekran görüntüsü

Bazı araştırmacı gazetecilik hikâyeleri, izleyicileri henüz sorulmamış sorulara yanıtlar sunarak derinden etkiler. Bu proje, yalnızca genç Arap erkeklerini özellikle Mısırlı öğrencileri Rusya’nın Ukrayna savaşı için gizli ve uğursuz bir şekilde devşirmeye çalıştığını ortaya çıkarmakla kalmadı, aynı zamanda Rusya’nın yabancı doğumlu erkekleri ölümcül bir tehlikeye çekmek için nasıl devşirme kriterlerini değiştirdiğine dair çarpıcı ayrıntılar sundu.

Hikâye, gönüllülere sunulan mali ve göçmenlik vaatlerini, Rus ve Mısırlı aracılarının rolünü ve genç Mısırlıların cepheye hızla gönderilmelerine rağmen aldıkları yetersiz eğitimleri ortaya koydu. GSLA paneli ayrıca, askerlerin ailelerinin sevdiklerinin akıbeti hakkında çoğu zaman tamamen bilgisiz bırakılmalarının yarattığı ıstırabı da derinlemesine anlatan hikâyeyi etkileyici buldu.

Çok sayıda kötü niyetli aktörden kaynaklanan güvenlik riskleriyle karşı karşıya kalan baş muhabir, kaynakları, proje verilerini ve editoryal ekibi korumak için kapsamlı güvenlik önlemleri almak zorunda kaldı; yayın sonrası gözetim ve tacize maruz kaldı.

Ekip, bulguları için kritik ve elde edilmesi zor belgeler topladı. Bunlar arasında genç Mısırlıların hem Rus aracılarla hem de askerî birimlerle imzaladığı sözleşmeler, Mısır Dışişleri Bakanlığı’na sunulan kayıp kişi şikâyetleri ve potansiyel devşirilenler için Rusya hükümeti tarafından verilen seyahat vizeleri (bazı durumlarda basit turistik vizeler) yer aldı.

Jüri komitesinden gelen yorumlar arasında şunlar yer aldı: “Rus ordusuna katılanların isimleri ve sayılarıyla birlikte iyi bir şekilde haberleştirilmiş, ayrıca insanların nasıl Rus paralı askerlerine dönüştürüldüğünün çarpıcı biçimde ortaya koyuyor.”

Özel Mansiyon

Disciples: The Cult of TB Joshua (Disiplinler: TB Joshua Tarikatı)
BBC Africa Eye ve OpenDemocracy (Nijerya)

Görsel: BBC News, YouTube ekran görüntüsü

Üç bölümlük bu belgesel dizisi başvuru açıklamasında yer belirtildiği gibi; “Araştırma, bir zamanlar potansiyel bir aziz olarak görülen bir adamın inanılmaz ölçekte ve şiddette işlediği suçları gün yüzüne çıkarıyor.”

Afrika’nın en ünlü Evanjelik vaizi ve tüm dünyada büyük bir takipçi kitlesine sahip olan Synagogue Church of All Nations lideri TB Joshua üzerine üç yıl süren araştırmada, BBC Africa Eye Nijerya’daki TB Joshua’nın “lekesiz” imajını ve “dokunulmaz” statüsünü çürütmeyi başardı. Bu tarikatın çevrim içi izlenme sayısı bir milyarı aşmış ve yüz binlerce hatta bazı yabancı cumhurbaşkanlarını kapsayan bir takipçi kitlesi bulunuyor.

Araştırma sayesinde ekip, ABD ve İngiltere’den Güney Afrika ve Namibya’ya kadar on iki ülkede çeşitli ve zaman zaman şiddet içeren istismar biçimlerinin mağdurlarını tespit edebildi. Proje, esas olarak içeriden gelen tanıklıklara dayanıyordu: Vaizin eski “disiplinleri”nden onlarca kişinin kayda alınmış ifadeleri temel alındı. GSLA jüri komitesi üyeleri, serideki titiz kaynak kullanımı ve etkileyici hikaye anlatımını şöyle ele alıyor : “Muhteşem bir hikâye! Bunun kıta genelinde büyük bir etkisi oldu yani konuşabilecek insanları bulmayı başardılar.”

Rowan Philp, GIJN editörü. Güney Afrika’nın Sunday Times gazetesinde çalıştı. Dünya çapında iki düzineden fazla ülkede haber, siyaset, yolsuzluk ve çatışma konularında haber yaptı ve ayrıca Birleşik Krallık, ABD ve Afrika’daki haber merkezlerinde görev editörü olarak çalıştı.