Hatalarından Ders Çıkartan 9 Araştırmacı Gazeteci

Image: Creative Commons

Gazetecilerin asla unutmadığı bir ders türü varsa, o da stratejik bir habercilik hatasının ardından gelecek vaat eden bir araştırmanın önünü kesen türden bir derstir.

GIJN, dokuz araştırmacı gazeteciden oluşan çeşitli bir gruptan, bir araştırma projesinde yaptıkları unutulmaz bir yanlış adımı ve öğrendikleri önemli dersi paylaşmalarını istedi.

Yanıtlarında çarpıcı olan şey bu hataların çoğunun iş birliği içinde olunmaması sonucunda olması ve çıkarımların çoğu onlarla etkileşime geçmeden önce ekstra hazırlığın değerini vurguluyor.

Başkalarının ders çıkarabileceği hangi araştırma hatasını yaptınız?

Vuyisile Hlatshwayo
Güney Afrika’daki Inhlase Araştırmacı Gazetecilik Merkezi‘nde (Eswatini) araştırmacı gazeteci

Eswatini’deki Inhlase Araştırmacı Gazetecilik Merkezi direktörü Vuyisile Hlatshwayo. Resim: Hlatshwayo’nun izniyle kullanılmaktadır.

“Kariyerimde tekrarlamak istemediğim bir araştırma hatası varsa, o da bir devlet yetkilisi olan halkla ilişkiler görevlisine çok fazla bilgi vermekti. Bunu bir okul üniforması fiyatlandırma karteli hakkındaki haberi yerel bir kurumdan öğrendim. Bu organ bir rekabet komisyonu yazılı yanıtlar verebilmeleri için bir anket göndermemi istediler. Ama işte iki gün sonra komisyon, ulusal gazetelerde halka okul üniformalarının fiyat tespitini araştırdığını bildiren bir duyuru yayınladı. İlgili üyeleri sunum yapmaya davet etti. Tüm araştırmada kenara itildim ve sözde araştırmanın sonunda hazırlanan raporu bile alamadım. Böylece öldürmeye meyilli oldukları için hesap verebilirlik kaynaklarınıza çok fazla bilgi vermek zorunda olmadığınızı zor yoldan öğrendim.”

Axel Gordh Humlesjö -Kamu yayıncısı SVT‘de (İsveç) araştırmacı gazeteci
Axel Gordh Humlesjö Twitter resmi

SVT araştırmacı gazetei Axel Gordh Humlesjö. Resim: Ekran görüntüsüdür

“En son haberimiz pek çok gizli görev yaptık ve bu hem bir başarı hem de bir başarısızlıktı. Araştırma yaklaşık 400.000 çalışanı olan dünyanın en büyük güvenlik şirketi hakkında bir rüşvet araştırmasıydı. Londra’da ücretli bir gezi hakkında bir ipucumuz vardı, bu yüzden otel faturasını istedik ve otel bize vermedi. Ben de kamu görevlisi adına, arkasında bazı numaralar olan bir gmail hesabı oluşturdum ve oteli aradım ve şöyle dedim: “Faturalarımı düzenliyorum, otelinizde ki son kalışım için bana faturamı gönderebilir misiniz?” e-posta adresini verdim hemen göndereceklerini söylediler. Ama e-postayı hiç almadım gerçek adamın e-postasına gidiyor. Tekrar aradım ve veritabanlarında kayıtlı e-postaya gönderdiklerini söylediler. ‘Oh hayır, bu eski bir e-posta’ demeye çalıştım ve sonra faturayı yeni adrese ginderttim ki bu iyi oldu ama ne yazık ki yetkili şimdi onu takip ettiğimiz konusunda uyandı!.

“Öğrenilen ders yaratıcılığın iyi olduğu ancak sonucun ne olabileceğini görmek için meslektaşlarınızla konuşmanız gerektiği. İlk görüşmede onlara sahip oldukları e-postanın eski olduğunu söyleyebilirdim. İki adım ilerisini düşündüğünüzde olabilecek üçüncü ve dördüncü adımları da düşünmelisiniz.”

Martha Mendoza – Associated Press’te Pulitzer ödüllü araştırmacı gazeteci (Amerika Birleşik Devletleri)

Associated Press’te araştırmacı gazeteci Martha Mendoza. Resim: Mendoza’nın izniyle kullanılmaktadır

“İnsanlara her zaman araştırdığım şeyi söylerim bu konuda sinsi olmakta iyi değilim. Kölelerden Deniz Ürünleri‘ne, ABD’ye kadar bir grup deniz ürününü izledik. Harika bir deniz ürünleri fuarına gittim ve sabah ilk iş fuarın direktörüyle görüştüm. Şöyle düşündüm: Bir düzeyde ABD’ye deniz ürünleri ithalatından sorumlu olduğu için bu adamı kameraya almalıyım. Ancak daha sonra oradaki tüm şirketlere benim fotoğrafımla birlikte bir blog yazısı yayınladı ve ‘AP’den Martha Mendoza burada, işçi istismarı hakkında yazıyor, onunla konuşmayın.’ Sonra, ne zaman bir deniz ürünleri şirketinin sahibine gitsem, ‘Hayır, seninle konuşmayacağız’ dediler. Kapıyı açın şirketinizin ihracat kayıtlarının olduğu bir dosyam var ve deniz ürünlerini takip ettik; X fotoğrafımız var dedim ama  sohbeti açamadım bile. Konuşmak için toplantının sonuna kadar beklemem gerekti .”

Mia Malan — Bhekisisa Sağlık Haberciliği Merkezi‘nde Genel Yayın Yönetmeni (Güney Afrika)

Bhekisisa Sağlık Gazeteciliği Merkezi yazı işleri müdürü Mia Malan.

“İstatistikler için ikinci el bir kaynağa asla güvenmemeyi öğrendim. Bu kulağa basit gelebilir ancak birçok gazeteci, örneğin, bir sağlık bakanının uluslararası istatistiklerden alıntı yapmasını yani kendi ülkesinden değil ya da bir akıl sağlığı kuruluşunun insan oranı hakkında bir basın açıklaması yayınlamasını düşünmez. Depresyonda olanlarla ilgili ikinci el bir kaynağı kullanır. Bu kaynakların çok sık yanlış olduğuna oldukça şaşırdım. Alıntı yaptıkları orijinal kaynağa bakmadıkça, istatistiklere inanmayın ve alıntı yapmayın. Aynı şey bir dergi çalışması için de geçerlidir, dergi ne kadar prestijli olursa olsun başka bir çalışmanın sonuçlarından alıntı yapar. Git ve orijinal çalışmayı kontrol et ve doğru yorumlanıp yorumlanmadığını gör. Çalışma yazarlarının bulguları argümanlarına uyacak şekilde ne sıklıkla “büktüğünü” görünce şaşıracaksınız.”

ProPublica araştırmacı gazeteci David McSwane. Resim: Ekran görüntüsü

David McSwane — ProPublica‘da araştırmacı gazeteci (Amerika Birleşik Devletleri)

“Biriyle konuşmak gibi bir hata yaptım ve onlar geçerken şöyle dediler: “Kayıt dışı mıydı?” Ben diyeceğim ki, “Eh, kayıt dışı olmayı kabul etmeliyiz”  Sonra diyecekler ki: ‘Kayıt dışı olduğumuz izlenimine kapıldım.’ Gazeteci kurallarıyla kaynak yeterliliğini üstlenemeyeceğimizi öğrendim ve bunu çok açık bir şekilde ortaya koymak daha iyi: ‘Bu konuşma, kayıtta. Kayıt dışı konuşmak istersen, bunu başka bir zaman yapabiliriz ya da şimdi kayıt dışı konuşabiliriz ve daha sonra kayıtta olabiliriz.” Kimsenin kandırılmış hissetmesini istemezsin.

McSwane ikinci bir çıkarım daha ekliyor: “Gerçekten tutkulu olduğunuz uzun vadeli hikayeleri seçmeniz gerekiyor çünkü bu bir slogan olacak eğer o kadar da umursadığınız bir konuysa umursamıyorsunuz. ”

Rosa Furneaux — Araştırmacı Gazetecilik Bürosu‘nda araştırmacı sağlık muhabiri (Birleşik Krallık)

TBIJ araştırmacı sağlık muhabiri Rosa Furneaux. Resim: Ekran görüntüsü

“Kötü bir aktör olduğundan şüphelendiğim biriyle hesap verebilirlik görüşmesinde olması gerekenden daha samimi olmakla yanıldım ve bu röportajı çok erken yaptım. Benimle masaya oturacak zor bir kaynağım olduğunu bildiğim durumlar oldu ve onları hemen zor sorularla mı yoksa ikinci bir röportaj için yağlamaya mı çalışacağıma karar vermek zorunda kaldım. Bunu yanlış değerlendirdim, bir kaynağa biraz erken gittiğimde  kanıt eksikliğinden, ikinci bir röportaj için bana geri dönmeyeceklerini bildiğim için onları zor sorularla vurmaktan korktum. ‘Pekala, seninle zaten bir kez konuşmuştum’ derler. Oysa birkaç hafta daha bekleseydim, onlara sorulacak zor soruları bilirdim ve bir fırsat bulduğumda ihtiyacım olan cevapları alabilirdin ve ikinci bir görüşme için endişelenmeme gerek kalmazdı.”

Juliana dal Piva – UOL Notícias‘ta köşe yazarı, O Globo‘nın eski araştırmacı muhabiri (Brezilya)

UOL Notícias köşe yazarı Juliana dal Piva. Resim: Ekran görüntüsü

“Brezilya’nın askeri diktatörlüğü döneminde siyasi kayıplarla ilgili verileri kontrol ederken çok şey öğrendiğim bir hata oldu. Birkaç yıl önce bu veriler çok dağınıktı. Bir gün gazetem Rio de Janeiro’ya özgü siyasi kayıplarla ilgili 24 saat içinde bir rapor hazırlamamı istedi. Bu, kaybolanların ve idam edilenlerin toplam sayısı arasını kapsıyordu ancak aileleri cesetleri gömmeyi başaran toplam 500 kurbandan yaklaşık 30 vakanın derlenmesi anlamına geliyordu. Ne yazık ki, farklı anketlere yayılmış verilere bakarken bir ismi unuttum.

“Birkaç ay sonra, ilk kez istişare için serbest bırakılan diktatörlük belgelerini araştırırken, yaklaşık 40 yıl sonra diktatörlükten, öldürülen gerillanın ölümünü kabul eden ilk belgeyi buldum. Bu büyük isim listesinde onun adını fark ettim yani o hatayı yapmıştım ve Mário Alves’in adını ve tarihini asla unutmadım. Hatalar size öğretir.”

Alexandre Brutelle – serbest araştırmacı muhabir ve kar amacı gütmeyen Çevresel Araştırma Forumu direktörü (Fransa)

Çevresel Araştırma Forumu direktörü Alexandre Brutelle. Resim: Ekran görüntüsü

“Fransız-Tunuslu bir şirket tarafından Güney Tunus’taki yasadışı hidrolik kırma operasyonlarına ilişkin araştırmamız sırasında görevimiz, Sahra Çölü’nün Tunus bölümünün ortasında bulunan su göletlerini ‘avlamak’tı oldukça büyük bir ilgi alanı. Aramalarımızı kısıtlamak için şirketin petrol ve gaz imtiyazının resmi sınırlarını İnternet’te arama konusunda zaten zayıf bir iş yapıyorduk ancak hiçbir şey bulamamıştık. Bu nedenle haftalarca ülkenin güneyinde herhangi bir yerde bulunabilecek 40.000 kilometrekarelik şüpheli bir alanı inceledik ve elimizden gelen her şeyi haritalandırdık. Projenin sonunda, ETAP’ın (Tunus’un ulusal petrol ajansı) web sitesinde bunları gösteren bir haritanın zaten olduğunu fark ettik. Google’da “Şirket X petrol imtiyazı” aramak yerine, her zaman önce veri kaynağını aramayı öğrendik. Bu nedenle doğrudan bir petrol endüstrisi araştırmasının başlangıcında kategoriyi “petrol imtiyaz kaydı” veya benzeri diğer sorguları Google’da deneyin!”

Dan McCrum–Financial Times araştırmacı muhabiri

Yakın tarihli bir GIJN web seminerinde McCrum, Almanya’nın dev Wirecard elektronik ödeme şirketindeki büyük sahtekarlığı araştırırken yaptığı iki hatayı vurguladı.

Financial Times araştırmacı muhabiri Dan McCrum. Resim: McCrum’un izniyle kullanılmaktadır

“2016’nın başlarında, iddialarını isimsiz olarak yayınlamaya karar veren yeni bir kısa satıcı grubu ortaya çıktı  bu, hisse fiyatını düşürmeyi umarak açığa satış saldırısı olarak bilinir. Alman yetkilileri araştırmaya zorlayabileceğini düşündüğüm dosyalarının bir kopyasını önceden benimle paylaştılar. Ama kendimi biraz kaptırdım. Hikayeye “sahip olmaya” ve bu konuda ilk yazan olmaya kararlıydım ve dosyanın kamuya açık olduğunu hissettim. Bir hata yaptım ve şirkete tüyo vermek istemedikleri için yayınlanana kadar kimseden yorum istemeyeceğimi kabul ettim. O yüzden doğru dürüst test edemedim. Bu yüzden çok kısa bir blog yazısı yazdım bu sadece bu haberin yayınlandığına dikkat çekti ve araştırmaya bir bağlantı verdim.

“Eh, FT’de kullandığımız tabir, ‘Bunu bir avukatla mı yürütelim?’ diye sorarsanız, cevabı zaten biliyorsunuzdur. Blog gönderisi sadece birkaç cümle olduğundan, güvenli olacağını düşündüm ve bu oldukça büyük bir hataydı çünkü Wirecard’ın avukatları, Financial Times’ın tüm bu araştırmayı yayınlamaktan sorumlu olduğunu söyleyerek tehdit mektupları göndermeye başladı ve bu nedenle biz içindeki her şey için kancadaydık. Bu, Wirecard’ın gelecek yıl herhangi bir noktada bir iftira davası açabileceği anlamına geliyordu. Bu 100 sayfalık raporda hiçbir şey yazamayacağım anlamına geliyordu; Wirecard’ın bizi dava etmesi cüretkar olurdu. Bence bu, araştıran diğer insanları soğuttu. Biraz vazgeçtim. Ama takımda her zaman editörümün desteğini aldım. Neyse ki, hikayeler hikayeleri ortaya çıkardı ve sonunda ihbarcılar ortaya çıktı.

Ek kaynaklar

Röportaj Sanatı

Muhabirlerin Sevdiği Araştırma Taktikleri

Megha Rajagopalan: Araştırmacı Gazetecilik Hakkında Öğrendiklerim

Rowan Philp , GIJN için bir muhabirdir. Eskiden Güney Afrika Sunday Times baş muhabiriydi . Bir dış muhabir olarak, dünya çapında iki düzineden fazla ülkeden haberler, siyaset, yolsuzluk ve çatışmalar hakkında haber yaptı.