Sürgünde Gazetecilik: Ülkenizden Uzakta Haber Yapmak, Kaynak Bulmak ve Gündelik Hayatı Yönetmek

Editörün notu: Aşağıda yer alan panelde konuşan muhabirlerden biri, güvenlik nedeniyle isminin açıklanmamasını talep etti. Bu nedenle yorumlarını aktarmıyoruz ve panelin fotoğraflarını da paylaşmadık.

Coğrafi engeller, sürekli gözetim ve anavatanlarına erişimin kısıtlanması, sürgünde yaşayan araştırmacı gazetecilerin karşılaştığı zorluklardan sadece birkaçı. Uzaktan haber yapmaya nasıl devam edileceği hikâyenin bir parçası; yeni bir ülkede günlük hayatın en temel unsurlarını çözerken aynı zamanda gazeteciliği sürdürmenin yolları ise belki daha az konuşulan bir konu.

Mali’den deneyimli bir araştırmacı gazeteci olan David Dembélé, yaptığı haberler nedeniyle ülkesinden ayrılmak zorunda kaldı. “Şu anda gazeteciliğimi sürdürmeyi başarıyorum. Hayatta kalmak ve gazeteci olarak çalışmak istiyorum,” diyen Dembélé, aynı zamanda Mali Araştırmacı Gazeteciler Ağı’nın (RMJI) kurucusu. Malezya’da düzenlenen 14.Küresel Araştırmacı Gazetecilik Konferansı’nda (GIJC25), “Gölgelerden Haber Yapmak: Sansürlü Bölgelerde Sürgündeki Gazeteciler için Stratejiler” başlıklı oturumda konuştu.

Gazeteciler bu oturumda, sürgündeyken gazeteciliğe devam etmenin zor ama imkânsız olmadığını vurguladı. Batı Afrika bölgesine uzaktan haber yapmanın yollarını çevrimiçi araçlarla bulan Dembélé, yapay zekâ destekli konum doğrulama araçları ve X’in gelişmiş arama işlevi gibi yöntemler kullanıyor: “Doğrulama, haberlerimde çok önemli,” dedi.

Suriye’den ayrılmak zorunda kaldıktan sonra araştırmacı gazeteci Mohammad Bassiki, ülkesinde ve Orta Doğu hakkında uzaktan haber yapmayı sürdürebilmek için gerekli kaynakları oluşturmaya yöneldi. Bassiki, Suriye’de araştırmacı gazeteciliği ve hesap verebilirliği destekleyen, Suriyeli gazetecilere araştırmacı gazetecilik eğitimi veren bir girişim olan SIRAJ’ı (Syrian Investigative Reporting for Accountability Journalism) kurdu.

“[Sürgünde haber yapmayı] öğreten bir kitap yok; bunu diğer gazetecilerden öğreniyorsunuz,” dedi.

Bassiki, 2025 tarihli araştırmasını anlattı: “Ukrayna Tahılını Çalmakla Suçlanan Gemiler Esad Rejimi ile Bağlantılı“ bu çalışma, üç Suriye kargo gemisinin, Rusya’nın işgali altındaki Ukrayna’dan çalınan tahılı kaçırmakla nasıl suçlandığını derinlemesine inceliyor.

Oturumda ayrıca Myanmar’a odaklanan bir destek organizasyonu olan Exile Hub’dan da önemli gözlemler paylaşıldı. Bu kuruluş, sürgündeki gazetecilerin hem gazetecilikle ilgili idari yükümlülükleri hem de gündelik yaşam mücadelelerini ele alıyor. Exile Hub Program Direktörü Yucca Wai şöyle dedi: “İnsanlar farklı biçimlerde sürgün yaşayabilir gönüllü ya da zorunlu.”

Aşağıda bu gazetecilerin sürgünde çalışmak ve yaşamak için en kritik önerilerinin bir özeti yer alıyor.

Dembélé’nin Önerileri:

1. Ticari telefon şebekeleri veya operatörler üzerinden mesajlaşmaktan kaçının! Bunun yerine Signal gibi şifreli servisleri ve Protonmail gibi güvenli e-posta sağlayıcılarını kullanın.
2. Facebook Messenger, WhatsApp veya Telegram’dan uzak durun.
3. Dikkat çekebilecek durumlardan kaçınarak düşük bir profil çizin.
4. Hassas konuları şifrelenmemiş telefon görüşmelerinde veya mesajlarda tartışmayın.

Bassiki’nin Önerileri:

1. Bilgi paylaşımını en aza indirin ve hikâyeyi kamuya açık şekilde konuşmayın.
2. İnternette VPN veya Tor kullanın.
3. Gerekirse takma ad kullanın.
4. Mümkünse, hikâye yayımlandıktan sonra tüm kanıtları silin.
5. Dijital iletişim çok riskli olduğunda yüz yüze iletişim kurun.

Wai’nin Önerileri:

1. Her zaman belgelerinizi  pasaport, ehliyet gibi hazırda tutun; hızlı hareket etmeniz gerekebilir.
2. Uzun süreli konaklamaya izin veren ülkeler için daima vize sağlayın. Sınırlar ötesi baskılar bir gerçeklik olduğu için hareket kabiliyeti önemlidir.
3. Yaptığınız haber türüne bakış açınızı değiştirin. Sadece hiper yerel habercilik yerine, ülkeden uzakta yapılabilecek uzun formatlı araştırmacı haberlere yönelin.

Dembélé, GIJC25 katılımcılarına şunları söyledi: “Sürgün gerçekleştiğinde hazır değilsiniz.” Sürgündeki gazeteciler, tanımadıkları sistemlerle karşılaştıkları yabancı ülkelerde hayatlarını yeniden kuruyorlar.

Exile Hub’dan Wai, bu zorluğun bazen, doğrudan kırsal Myanmar’dan gelmiş biri için Bangkok’un toplu taşıma sistemini kullanmak kadar basit görünebileceğini belirtti. Sürgünde gazeteciliğin zorluklarının ötesinde, Bassiki de ekledi: “Zihinsel sağlık ve genel iyi oluş hâli de önemlidir.”

Exile Hub’dan Wai’ye göre, bu zorluk bazen, kırsal Myanmar’dan doğrudan gelmiş biri için Bangkok’un toplu taşıma sistemini kullanmaya çalışmak kadar basit görünebilir. Bassiki ise, sürgünde gazeteciliğin zorluklarının ötesinde, “zihinsel sağlık ve genel iyi oluş hâlinin de önemli olduğunu” ekledi.