‘Pes Etme’: DIG Festivali 2023 Araştırmacı Belgesel ve Podcast Ödülleri Kısa Listesini Açıkladı

DIG Festival jürisi her yıl dünyanın dört bir yanından gelen en iyi araştırma filmlerini ve podcast’leri bulmak için yüzlerce başvuruyu inceliyor.

Açılımı Documentari, Inchieste, Giornalismi (“Belgeseller, Araştırmalar, Gazetecilik”) olan DIG, İtalya’da ve dünya çapında araştırmacı gazeteciliği destekleyen kar amacı gütmeyen bir kuruluş.

Bu yıl 400’den fazla başvuru arasından 25 belgesel ve altı podcast’i kısa listeye alan jüri, kazananları belirlemek üzere bu ayın sonunda İtalya’nın Modena kentinde bir araya gelecek.

Burada uzun ve orta metrajlı araştırmacı belgesel kategorilerinde finale kalan filmlerin yanı sıra en iyi araştırmacı ses ve podcast kategorilerinde finale kalanların detaylarını bulabilirsiniz. Röportaj ve kısa film kategorilerinde kısa listeye kalan projelere DIG web sitesinden ulaşabilirsiniz.

Uzun Araştırmalar 

Bu kategoride kısa listeye kalan beş belgesel var üçü BBC’den, biri Al Jazeera’den ve bir finalist de Deutsche Welle’den. Belgesellerden biri Irak’taki petrol sahalarının yakınında yaşayan çocuklar üzerindeki hava kirliliği ve gaz sızıntısının etkisini araştırıyor. GIJN bu yılın başlarında projenin arkasındaki muhabirlerle konuştu. Filmlerden ikisi iş yerinde ve toplu taşıma araçlarında cinsel saldırı konusunu sorguluyor. Jüri üyelerine göre bu kategorideki filmler 40 dakikadan uzun ve “konuyla ilgili yeni unsurları ortaya çıkarmak için orijinal kaynaklar ve araştırma teknikleri kullanıyor”.

Halifelik Mirası (Deutsche Welle)

Resim: DIG’den alınmıştır.

Bu belgesel, ailesi Suriye’nin doğusunda öldürülen Ahmad Al-Ramdan’ın hikayesini ve İslam Devleti halifeliğinden eski savaşçıların izini sürmek için gönüllülerden oluşan gizli bir ağı nasıl kurduğunu anlatıyor. DW, filmin “aşırılık yanlılarını yakalamak için kendi hayatlarını tehlikeye atan cesur bireylerden” oluşan bu grubun küresel bir adalet arayışı içinde bu grupların içine sızmasını gösterdiğini söylüyor.

Bir Sapığı Yakalamak: Satılık Cinsel Saldırı (BBC News)

Resim: DIG’in izniyle.

Pek çok kadın toplu taşıma araçlarında seyahat ederken cinsel saldırıya uğruyor. Ancak BBC Eye Investigations tarafından yapılan bu araştırma, aynı saldırılardan kazanç sağlayan şebekelerin de olduğunu ortaya çıkardı: Doğu Asya’daki trenlerde, otobüslerde ve diğer kalabalık kamusal alanlarda saldırıya uğrayan kadınların videolarını çevrim içi pazarlarda sattıkları ortaya çıktı. Ekip; sitelerin sahibinin izini sürdü, failleri dinledi ve tacize uğrayan kadınlarla konuştu.

Altın Mafyası (Al Jazeera)

Resim: DIG’in izniyle.

El Cezire’nin Araştırma Birimi tarafından hazırlanan bu dört bölümlük dizi, Güney Afrika’daki altın kaçakçılığı çetelerinin; suçluların kara para aklamasına nasıl yardımcı olduğunu ortaya koyuyor. Film yapımcılarına göre, bu gruplar “karmaşık şirketler ağı, sahte kimlikler ve sahte belgeler” kullanıyor ve bu ticaretin gerçekleşmesine izin veren yozlaşmış ve yüksek rütbeli yetkililerin iş birliği ile yürütülüyor. Programdan elde edilen altı temel bulguyu, ekibin kaleme aldığı bir haber metninde okuyabilirsiniz.

İş Karşılığı Seks: Çayımızın Gerçek Bedeli (BBC Africa Eye)

Resim: DIG’in izniyle

BBC Africa Eye ve Panorama adlı araştırma programının iş birliğiyle hazırlanan bu gizli soruşturma, Kenya’daki çiftliklerde cinsel istismara ilişkin kanıtları ortaya çıkarıyor. Belgesele göre, İngiltere’nin önde gelen çay markalarından bazılarına tedarik sağlayan tarlalardaki kadınlara, iş karşılığında patronlarıyla seks yapmaları için baskı yapılıyor. Muhabir, cinsel saldırı ya da tacizden şikayetçi olan düzinelerce kadınla konuşurken, gizli kamera bir işvereni iş görüşmesinde bir kadını hedef alırken yakaladı.

Zehirli Gökyüzü Altında (BBC News)

Resim: DIG’in izniyle.

Bu belgeselin yayıncısı İngiltere merkezli olsa da, “Zehirli Gökyüzü Altında” Irak ve zehirli hava kirliliğinin etkileri hakkında bir film. Filmin kahramanı, çocukken kanser olan 18 yaşındaki Ali ve filmde yer alan ve kanserinin sebebinin evlerinin yakınındaki gaz yakma tesisleriyle bağlantılı olup olmadığını öğrenmek isteyen bir dizi gençten biri. Muhabirler, çocuklardan numune alan yerel bir çevre bilimciyi takip ederken, yerel petrol ve gaz üreticilerinin yerel toplulukları güvende tutmak için yeterince çaba gösterip göstermediğini soruyor.

Orta Araştırmalar

İtalya, Filipinler, Myanmar ve Birleşik Krallık’tan gelen raporlarla, filmlerin 15 ila 40 dakika arasında olduğu bu kategoride en iyi araştırmacı belgesel için teklif veren çok çeşitli araştırmalar var. Filmlerden ikisi Avrupa’nın göç krizini insancıl bir şekilde ele almak için nasıl mücadele ettiğini, bir diğeri ise Myanmar’da azınlık gruplarına nasıl davranıldığını inceliyor.Listedeki diğer filmler ise polis gözetimindeki Rus kadınlara yapılan kötü muameleyi ve internetteki çocuk cinsel istismarını araştırıyor. Filmler “orijinal kaynaklar ve araştırma teknikleri” kullandıkları için seçildi.

101 Doğu: Rohingya VJ’leri (Al Jazeera English)

Resim: Belgeselden ekran görüntüsü

Al Jazeera’nın derinlemesine, haftalık güncel olaylar programı 101 East’ten Myanmar’ın Rohingya Müslüman toplumu hakkında DIG listesinde yer alan belgesel. Ülke içinde çekim yapan film yapımcıları kötüleşen güvenlik durumu bu görevi giderek daha karmaşık ve riskli hale getirmiş olsa da seyahat, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişimde sınırlamalarla ayrımcılığa ve sömürüye maruz kalmaya devam eden bir topluluk buluyor.

Sınırda Ölüm (BBC Africa Eye)

Resim: DIG’in izniyle.

2022 yılının Haziran ayında, Fas’ın kuzeyindeki küçük bir İspanyol toprağı olan özerk liman kenti Melilla’da, sınırı geçmeye çalışan onlarca Afrikalı göçmen Fas güvenlik güçleriyle girdikleri çatışmada hayatını kaybetti. Olay yerinden alınan cep telefonu görüntüleri, Avrupa’ya geçiş için bir kapı olarak görülen bu sınır bölgesinde yaşanan trajediyi gözler önüne serdi. BBC Africa Eye ekibi, o gün neler olduğunu sorgulamak için düzinelerce videoyu doğruladı ve hayatta kalanların tanıklıklarını topladı, tüm bunları yaparken de trajedinin önlenebilir olup olmadığını sordu.

İşkencecimi Buluyorum (BBC Eye)

Resim: DIG’in izniyle

BBC Eye Investigations tarafından hazırlanan bu belgesel, bir grup kadının Rus güvenlik güçlerinin gözetimi altındayken maruz kaldıkları kötü muameleyi rapor ettikten sonra nasıl birer araştırmacıya dönüştüklerini anlatıyor. Kadınların hepsi Rusya’daki geniş çaplı savaş karşıtı gösteriler sırasında tutuklanmış ve Moskova’daki Brateyevo polis karakolunda tutulmuşlardı. Yetkililer, gözaltında kendilerine saldırdığını ve işkence yaptığını söyledikleri “siyahlı adamı” bulmak için hiçbir şey yapmayınca, kadınlar sızdırılan bir veri tabanını, sosyal medyayı ve flört profillerini kullanarak onu – ve komutanını – kendi başlarına buldular.

Derilerinin Üzerinde (Rai News)

Resim:DIG’in izniyle

Araştırmacı Medya ödülüne aday olan yukarıdaki Sınırda Ölüm belgeseline benzer şekilde, bu belgesel de göç konusunu derinlemesine inceliyor ve Avrupa’nın sınırlarında olup bitenlerle ilgili rahatsız edici gerçekleri ortaya çıkarıyor. Bu film, oturma izni olmayan göçmenlerin ülkelerine geri gönderilmeden önce alıkonuldukları İtalyan hükümet tesislerine bakıyor. Film yapımcılarının hapishaneye benzettikleri bu merkezlerde yaşayanların çoğu Tunus, Fas, Mısır ve Kuzey Afrika’dan geliyor. Film yapımcıları, merkezlerde meydana gelen bazı ölüm ve kendine zarar verme olaylarını araştırıyor ve merkezlerin içine girmek için gizli kameralar kullanıyor.

Filipinler: Ekranların Ardındaki Cehennem (Arte)

Resim: DIG’in izniyle

Bu araştırma son derece rahatsız edici bir konuyu ele alıyor: çocuk cinsel istismarının diğer ülkelerdeki cinsel avcılara nasıl canlı yayınlandığını içeriyor. Belgesel, ailesi tarafından “çoğunlukla Avrupalı cinsel suçluların” emriyle tecavüze uğrayan 11 yaşındaki bir kız çocuğunun hikayesini anlatıyor. Belgesel yapımcıları, kızın davasına ilişkin belgeleri kullanarak kızın para karşılığında nasıl istismara uğradığını ve istismarın Filipinler’den İsviçre’ye ve İngiltere’ye kadar uzanan izini sürüyor.

Ses’ler ve Podcast’ler

DIG, 2020’den bu yana araştırmacı sese özel bir kategoriye sahip: daha önce kısa listeye giren yapımlar arasında 10 bölümlük sürükleyici dizi Verified ve Fransız araştırmacı podcast In Dark Waters yer alıyor. Kategori, “araştırmacı bir yaklaşıma sahip, araştırmacı teknikler kullanan ve yeni bir bakış açısına sahip” ses yapımlarını içeriyor.

The Outlaw Ocean (Outlaw Ocean Project, CBC ve Los Angeles Times)

Resim: DIG’in izniyle

Araştırmacı gazeteci Ian Urbina çok platformlu içerik kavramında ustalaşmış görünüyor: Outlaw Ocean projesi kitaptan videoya, uzun metinli makalelerden podcast’e kadar her şeyi kapsıyor. DIG ödülleri için, ekibin köle işçiliği, paralı askerler, kanunsuz korumacılar ve diğer birçok konu hakkında hikayeler anlatan yedi bölümlük podcast serisi kısa listeye alındı. GIJN bu yılın başlarında Urbina ile podcast hakkında bir röportaj yapmış ve Urbina bize projenin dinleyicileri az haber yapılan “çok başka bir dünyaya” götürdüğünü ve “genellikle oldukça cesur ve karanlık” hikayeler anlattığını söylemişti.

Please Protect Abraham (Whistledown, BBC Radio 4)

Resim: DIG’in izniyle

BBC’nin podcast kategorisinde kısa listeye kalan bir diğer çalışması da Birleşik Krallık’taki tanık koruma sistemini inceleyen Please Protect Abraham. Bu podcast, gençliğinde mahkemede tanıklık yaparak bir dizi kişinin toplu tecavüz girişimi nedeniyle hapse atılmasına yol açan Abraham Badru’nun davasını inceliyor. Badru daha sonra çok sayıda tehdit aldıktan sonra evinin önünde vurularak öldürülmüştü. Program, ceza adaleti sisteminin doğru olanı yapanları korumakta başarısız olup olmadığını sorguluyor ve derisinin rengi gibi faktörlerin davası hakkında verilen kararları etkileyip etkilemediğini sorguluyor.

Phantom – Unabomber Davası (OnePodcast)

Resim: DIG’in izniyle

İtalya’dan, muhabir Marco Maisano’nun gizemli bir İtalyan terörist olan “Unabomber” hakkında daha fazla bilgi edinmek için telefon dinlemelerini, belgeleri ve polis dosyalarını incelediği yedi bölümlük bir araştırma dizisi. Bu saldırgan 1994-2006 yılları arasında on yıldan fazla bir süre boyunca bombaları çikolata yumurtaları ve çeşniler içine gizleyerek hem çocukları hem de yetişkinleri hedef aldı. Muhabir kurbanlarla, müfettişlerle, adli tıp uzmanlarıyla ve hatta baş şüpheliyle konuşuyor.

Soğuk Cephe (DR)

Resim: DIG’in izniyle

John le Carré romanlarından fırlamış bir araştırma. Bu podcast, Moskova’nın Ukrayna’yı kapsamlı bir şekilde işgal etme kararının ardından başlatılan ve bir yıl süren denizde Rus casusluğu araştırmasının bir sonucu. Bir bölümde Danimarkalı bir gazetecinin Danimarka ve İsveç arasında denizdeyken, silahlı mürettebatının kendisini de fark ettiğinden şüphelenilen bir Rus casus gemisini nasıl fark ettiği anlatılıyor. Sonuçta ekip, İskandinav ülkelerinde faaliyet gösteren bir dizi Rus istihbarat görevlisinin kimliğini tespit etmeye, kilit altyapı alanlarının yakınında gizlenen gizli gemileri araştırmaya ve dezenformasyon taktiklerini keşfetmeye çalışıyor; tüm bunların “Rusya’nın casusluğu nasıl yürüttüğüne dair nadir bir içgörü” sağladığını söylüyorlar.

County Lines (Falling Tree, BBC Radio 4)

Resim: DIG’in izniyle

Bu BBC podcast’i, bir yeraltı suç şebekesinin çocukların ve savunmasız yetişkinlerin sırtından nasıl çalıştığını araştırıyor. Muhabirler dört gençle konuşuyor ve her biri “county lines” olarak adlandırılan çetelere nasıl dahil olduklarını ve nasıl yetiştirildiklerini anlatıyor. “İlçe hatları”, suçluların gençleri ve savunmasız yetişkinleri taşıyıcı olarak çalışmaya zorladıkları, yasadışı uyuşturucuyu bir bölgeden diğerine, genellikle polis ve yerel yönetim sınırlarını aşarak taşıdıkları bir sömürü biçimini aktarıyorlar. Söz konusu hatlar, siparişleri almak için kullanılan cep telefonlarını ifade etmekte.

Cinema Eros (Corriere della Sera, Chora)

Resim:DIG’in izniyle

İtalyan yapımı ikinci finalist yapım, Mayıs 1983’te Milano’da kırmızı ışık bölgesindeki bir sinemada meydana gelen yangını konu alıyor. Akıllarınca dünyayı arındırmaya çalışan neo-Nazi fanatikler tarafından çıkarılan yangın sonucunda altı kişi öldü. İki kişi bu suçtan hüküm giydi. Yapımcılar tanıklarla konuşuyor, gazete haberlerini tarayarak olanları anlatıyorlar, ölenlerden birinin eşinin izini sürüp onunla röportaj yapıp, olaya karışan başka biri olup olmadığını araştırıyorlar.

Laura Dixon GIJN’de yardımcı editör ve Birleşik Krallık’ta serbest gazetecilik yapıyor. Kolombiya, ABD ve Meksika’dan haberler yapmış ve çalışmaları The Times, The Washington Post ve The Atlantic’de yayınlanmıştır. IWMF ve Pulitzer Center’dan burs almıştır.