Hükümet Yanlısı Oligarklar ve Devlet Fonlarının Zimmete Geçirilmesi: Gazeteciler Asya’daki Yasadışı Finansal Akışları Nasıl Takip Ediyor?

Günümüzde yasadışı finansal akışlar sınırları aşıyor ve Asya genelinde önemli bir etkiye sahip. Bölgedeki araştırmacı gazeteciler, otoriter kleptokratları, yeni bir kumar merkezini, çalınan fonları gizlemek için kullanılan geniş ağları ve diğer finansal dolandırıcılıkları ifşa eden hikayeleri ortaya çıkarıyor.

Muhabirler, mevcut zorlu basın özgürlüğü ortamına rağmen, yolsuzlukları ifşa ederek ve yetkilileri hesap vermeye zorlayarak bu araştırmaları yayınlamaya devam ediyor. Birçok ülkede medya kuruluşları, yerel yayınları kontrol eden, yayın politikalarına müdahale eden ve çoğu zaman usulsüzlükleri ifşa eden yabancı medyayı kara listeye alan hükümetlerle yüzleşmek zorunda kalıyor.

Bu zorluklara rağmen, karmaşık araştırma projeleri, genellikle sınır ötesi ve ciddi bilgi ve güvenlik kısıtlamaları altında, Asya genelinde kara para aklama ve resmi yolsuzluklara ışık tutmaya devam ediyor.

Kıta genelinde, otoriter kleptokratların kendi kamu kasalarını yağmalamasından, organize suçların  Güneydoğu Asya’da kara para aklama için ideal yeni bir kumar merkezi yaratmasına kadar çeşitli eğilimler ortaya çıkıyor. Genel olarak,  Transparency International’ın 2024 Yolsuzluk Algıları Endeksi, “Asya-Pasifik bölgesindeki hükümetlerin yolsuzlukla mücadele vaatlerini yerine getirmede başarısız olmaya devam ettiğini” ortaya koyuyor. Yıllarca süren durgunluğun ardından, ortalama bölgesel puan 2024’te bir kademe düşerek 44’e geriledi.”

GIJN, Asya’daki bazı araştırmacı gazetecilerle deneyimleri ve karşılaştıkları zorlukların yanı sıra sınır ötesi iş birliğinin değeri hakkında konuştu.

Hükümetin Artan Baskısı Altında Kırgızistan’da Gazetecilik

Kırgızistan, adil seçimleri, gelişmiş bir sivil toplumu ve canlı bir medya ortamıyla bir zamanlar Orta Asya cumhuriyetlerinin en demokratik olanıydı. Ancak popülist ve giderek otoriterleşen bir cumhurbaşkanı yönetiminde, birçok bağımsız medya kuruluşu (ülkenin önde gelen araştırmacı gazetecilik kuruluşlarından ikisi, GIJN üyeleri Kloop ve Temirov Live dahil ) ciddi baskılar altına girdi veya kapanmaya zorlandı ( April TV kanalı gibi ). Birçok gazeteci hapse atıldı veya ülkeden kaçmak zorunda kaldı. Çalışmaya devam eden ve özgür kalan birkaç cesur insan, ülkelerindeki kara para aklama ve yolsuzluk araştırmalarını sürdürmek için uluslararası medyayla iş birliği yapıyor.

“Başkanın Tüm Adamları ” adlı bu tür ortak bir araştırma, mevcut başkanın kamu harcamalarında şeffaflığı önemli ölçüde azaltırken, aynı zamanda hükümetinin gücünü göstermek için tasarlanmış bir dizi  devlet projesini nasıl başlattığını ortaya koyuyor. Temirov Live, Kloop ve OCCRP, bir havaalanı, bir başkanlık konutu ve bir demiryolu da dahil olmak üzere 11 büyük devlet inşaat projesini inceledi ve bu projeler için sözleşme almış gibi görünen beş şirket tespit etti. Gazetecilerin bulgularına göre, beş şirketin tamamı birbiriyle bağlantılı ve sahipleri veya yöneticileri başkanla veya hükümetindeki kilit bir yetkiliyle (Cumhurbaşkanlığı Mülkiyet Yönetimi Dairesi başkanı) bağlantılı. Bu projelerden sadece altısının tahmini maliyeti, devlet fonlarından tahsis edilen 137 milyon doların üzerinde.

Ülkede resmi ihale verilerine ulaşmak şu anda neredeyse imkansız olduğundan, gazeteciler kamuya açık şirket kuruluş belgelerini ve kadastro kayıtlarını incelediler ve bazı şirket sahipleri ve yöneticilerinin sosyal medya paylaşımlarını analiz ederek, bu analizlerle daire başkanı arasında çok sayıda bağlantı olduğunu ortaya çıkardılar. Gazeteciler ayrıca, Cumhurbaşkanlığı Emlak Yönetimi Dairesi’nin iç işleyişine aşina bir kaynakla iletişime geçti. Güvenlik sebebi ile isminin açıklanmasını istemeyen kaynak, bu projelerin bazılarının nasıl yönetildiğine dair içeriden bilgi verdi. (Ne Kırgızistan Cumhurbaşkanı ne de daire başkanı, gazetecilerin bu haberle ilgili sorularına yanıt vermedi.)

2020 yılında araştırmacı YouTube kanalı Temirov Live’ı kuran Bolot Temirov,  Asya genelindeki gazetecilerin, özellikle Kırgızistan gibi basın özgürlüğünün hızla kısıtlandığı ülkelerde, artan baskı ve azalan şeffaflık karşısında yaratıcı olmaları gerektiğini savunuyor. Temirov, mevcut hükümetin onu susturma ve soruşturma çalışmalarına misilleme yapma girişiminin bir parçası olarak 2022 yılında Kırgızistan vatandaşlığından çıkarılmış ve sürgüne zorlanmıştı.

Temirov, “Devlet kurumlarının tedariklerinin önemli bir kısmı gizli kalırken, araştırmacı gazeteciler yaygın bir zulümle karşı karşıya kalıyor,” diye açıklıyor. “Bu koşullar altında, özellikle birçok gazetecinin sürgünde çalışmaya zorlandığı göz önüne alındığında, gerçekleri toplamak ve doğrulamak giderek zorlaşıyor. Kaynakların ve içeriden bilgi edinenlerin önemi artarken, sosyal medya analizlerinin ve devlet kurumlarına doğrudan soruşturmaların önemi de artıyor.”

Bu, OCCRP’nin Kırgızistanlı araştırmacı gazetecilerle ilk iş birliği değil. 2019 yılında OCCRP, Kloop ve Radio Free Europe/Radio Liberty’nin Kırgız Servisi, Kırgızistan ve dünya genelinde çok sayıda varlığa sahip bir iş insanının  servetinin kökenlerini ortaklaşa araştırarak, Kırgızistan gümrük hizmetlerinde yaygın bir yolsuzluğu ortaya çıkardı . Bu ifşa, ülke genelinde protestolara ve öfkeye yol açtı.

OCCRP, Özgür Avrupa Radyosu/Radio Liberty’nin Özbek Servisi, Kloop ve Kazak gazetesi Vlast, aynı iş insanı ve ailesinin nüfuz ve yatırımlarını Kırgızistan’ın ötesine, Orta Asya’ya nasıl yaydıklarını araştırmaya devam etti. Son proje olan ” Gölge Yatırımcı “, bu yatırımların Özbekistan ve Kırgızistan yetkilileri tarafından nasıl memnuniyetle karşılandığını, Taşkent’in çehresini nasıl değiştirdiğini ve Bişkek’in yenilenmesini nasıl teşvik ettiğini gösterdi.

Temirov, “OCCRP, Kırgız gazetecilere harika kaynaklar ve eğitim fırsatları sunan devasa bir ağ,” diyor. “OCCRP ile araştırma yayınlamak, riskleri azaltmamıza ve haberlerimizin etkisini artırmamıza olanak tanıyor ve uluslararası bir kitlenin Kırgızistan’daki yolsuzluk hakkında bilgi sahibi olmasını sağlıyor.” diyor.

Sızdırılan Yazışmalar Kazakistan’da Yolsuzluğu Ortaya Çıkardı

Radio Free Europe/Radio Liberty’nin Kazakça servisinin Kazakistan’ın kuzeybatısındaki Berezovka köyünde çevre ve halk sağlığı üzerine yaptığı rutin bir haber olarak başlayan çalışma, ICIJ ve 26 uluslararası ve bölgesel medya kuruluşunun da katıldığı geniş çaplı bir soruşturmaya dönüştü. Sonuç, Kazakistan’ın uçsuz bucaksız petrol sahalarından Rusya üzerinden Karadeniz’e uzanan ve 1.500 kilometreden uzun Hazar boru hattının nasıl bir çevre felaketine ve yolsuzluk iddialarına yol açtığını analiz eden “Hazar Komploları” projesi ortaya çıktı.

İki yıl boyunca, uluslararası bir gazeteci ekibi, petrol endüstrisinin içinden isimler ve eski yöneticiler de dahil olmak üzere yüzlerce kaynakla röportaj yaptı. Muhabirler, şirket içi belgeler ve gizli e-postalar, sözleşmeler, denetim raporları, tapu kayıtları ile mahkeme ve düzenleyici belgelerin kapsamlı sızıntılarını inceledi. Araştırma, kendisine tedarik sağlayan üç Kazak petrol sahasını işleten boru hattının ortak sahibi olan Batılı şirketlerin, kâr amacıyla, Rus elitinin kontrolündeki şirketler ve Kazakistan’ın eski cumhurbaşkanının milyarder damadının kısmen sahip olduğu bir şirketle yüz milyonlarca dolar değerinde sözleşmeler imzaladığını ortaya çıkardı.

Proje üzerinde çalışan çevrimiçi yayın kuruluşu Vlast’tan Vyacheslav Abramov, “Yolsuz yetkililer ve suç ortakları, hem yasal boşluklardan hem de kısıtlayıcı önlemlerden yararlanarak varlıklarını ustalıkla gizlediler” diyor. 2012 yılında Vlast’ı kurduktan sonra Abramov, yayını; Kazakistan’ın önde gelen araştırmacı medya kuruluşlarından birine ve Orta Asya’daki uluslararası araştırmacı ağlarının düzenli bir ortağına dönüştürdü.

Abramov, “Kazakistan’ın tapu sicili bu tür kısıtlamaların en iyi örneğidir” diye açıklıyor. “Gazeteciler, arazi tüzel kişilere kayıtlıysa mülkiyet verilerine erişebilirler ancak bireylere ait veriler gizlilik koruması bahanesiyle gizli tutulur. Gerçekte bu, gazetecilerin geniş arazileri kimin kontrol ettiğini belirlemesini ve mülkiyet yapılarını izlemesini engeller.”

Kazakistan’ın mevcut cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in otoriter sistemini  ortadan kaldırmaya söz vermiş ancak hızla basın özgürlüğünü ve bilgiye erişimi kısıtlamaya yönelmişti. Yetkililerin mal varlığı beyanları gibi bilgilerin gizlenmesi, Kazakistan’daki araştırmacı gazeteciler için ciddi zorluklar yaratmakta ve sızdırılan iç belgelere erişim ve bunların analizinin önemini pekiştirmekte.

İsviçreli kurum FINMA ile özel banka Reyl Intesa Sanpaolo arasındaki yazışmalardan biri olan bu sızıntı, Sanpaolo’nun otoriter rejimlerle bağlantılı şüpheli müşterileri nasıl elde ettiğine ışık tuttu. Reyl’in müşteri listesinde, yirmi yıllık iktidarı boyunca kendisi ve ailesi için muazzam bir servet biriktiren eski Kazakistan cumhurbaşkanının kızı ve Özbekistan hükümdarının damadı da bulunuyor. OCCRP tarafından koordine edilen araştırma , hükümet bağlantılı Orta Asya elitlerinin ülkelerinin kaynaklarını yabancı bankalara nasıl aktardığına ışık tuttu. Reyl, OCCRP raporundaki belirli vakalar hakkında yorum yapmayı reddetti ancak “denetleyicilerle tam iş birliği içinde olduğunu ve geçerli tüm düzenlemelere uyumu sağlamaya öncelik verdiğini” belirtti.

“Hazar Komploları” projesine katılan ve misyonu küresel yasadışı ağlar ve yolsuzlukla mücadele etmek olan kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan C4ADS ile iş birliği yapan Radio Free Europe/Radio Liberty’nin Kazakça servisinde gazeteci olan Manas Kaiyrtaiuly, “Uluslararası araştırmacı gazetecilik ağlarıyla iş birliği, Kazakistan’da bağımsız ve araştırmacı gazeteciliğin güçlendirilmesinde hayati bir rol oynuyor,” diyor. Kaiyrtaiuly, yabancı ortakları, ülkede uluslararası araştırmalar yürütürken en başından itibaren Kazakistanlı gazetecileri sürece dahil etmeye çağırdı.

Kaiyrtaiuly, “Bir araştırmaya erken katılım, [yerel ortaklara] yeni teknik becerilere daha fazla erişim sağlıyor, materyallerin ortak olarak yayınlanmasını ve yayılmasını kolaylaştırıyor ve bu araştırmaların Kazakistan’ın yerel bağlamına göre uyarlanmasını sağlıyor” şeklinde açıklıyor.

Bangladeşli Seçkinler Dubai Emlak Piyasasına Yatırım Yapıyor

Ağustos 2024’te Bangladeş’te uzun süredir iktidarda olan Avami Birliği partisinin bir öğrenci ayaklanmasıyla devrilmesinden bu yana, yeni siyasi ortam araştırmacı gazetecilere güçlü hükümet yetkililerinin konumlarını devlet hazinesini ve bankacılık sistemini yağmalamak için nasıl kullandıklarını inceleme fırsatı sundu. Aralık 2024’te yayınlanan resmi bir belge, önceki hükümet döneminde Bangladeş’ten yılda ortalama 16 milyar doların yasadışı yollarla zimmete geçirildiğini tahmin ediyordu . Yağma yöntemleri, Orta Asya’daki diktatörlerin kullandıklarını anımsatıyordu: önemli vergi indirimleri, hükümet sözleşmelerinde şişirilmiş fiyatlar, rüşvetler ve rejimle bağlantılı şirket ve kişilere şaibeli arazi alımları.

Tüm bu kamu paralarının nereye gittiğine dair yapılan analiz, otoriter rejimlerin ve yolsuzluk yapan yetkililerin kendi ülkelerini yağmalamak için kullanabilecekleri boşlukları ortaya koydu.

Dubai Tapu Dairesi ve C4ADS veri tabanının yanı sıra  2024 OCCRP araştırmacı “Dubai Unlocked ” verilerini kullanan Bangladeş gazetesi The Daily Star, en az 461 Bangladeş vatandaşının Dubai’de değeri 400 milyon doları aşan 929 mülke sahip olduğunu bildirdi. Bu mülklerin tespit edilen sahipleri arasında eski bir Bangladeş tapu bakanı, Avami Birliği milletvekilleri ve birkaç tanınmış iş insanı da bulunuyor. Birçoğu şu anda yolsuzluk, rüşvet, şirketleriyle ilgili mali dolandırıcılık veya Bangladeş’te milyonlarca dolar değerinde ödenmemiş kredi suçlamalarıyla karşı karşıya.

Yakın zamanda  DIG Ödülü kazanan Al Jazeera ve  Guardian gazetesinin eski arazi bakanı hakkında yaptığı detaylı araştırmalar, yıllık resmi maaşı sadece 13.000 dolar olan yetkilinin, Birleşik Krallık’ta 320 milyon doların üzerinde değere sahip 360 mülkten oluşan bir portföy oluşturduğunu ve bunların hiçbirini Bangladeş vergi makamlarına beyan etmediğini ortaya koydu.  Bangladeş basınında  geniş yer bulan bu bulgular, hükümetin Birleşik Krallık’a önceki rejimle bağlantılı varlıkları dondurması ve çalınan kamu fonlarını Bangladeş’e iade etmesi için baskı yapmasına yardımcı oldu. (Eski arazi bakanı, Al Jazeera’ya yaptığı açıklamada, yurtdışındaki mülklerin ülke dışındaki meşru işletmelerinden gelen fonlarla satın alındığını söyledi.)

Bangladeşli Prothom Alo gazetesinin araştırmacı gazetecisi Fakhrul İslam Harun, “Bangladeşli gazetecilerin uluslararası araştırmacı gazetecilik camiasından daha fazla yardıma ihtiyacı var” diyor.

Harun’un pozisyonunun hem Asya’daki hem de Asya dışındaki meslektaşları tarafından paylaşılması önemli. ” Başkanın Tüm Adamları “, ” Bakanın Milyonları ” ve ” Hazar Komploları ” gibi araştırmaların açıkça gösterdiği gibi, mali yolsuzlukları ortaya çıkarmada iş birliği, daha kapsamlı ve kaliteli habercilik sağlar ve bu da daha geniş bir kitleye ulaşmayı ve hesap verebilirliği kolaylaştırır. Diktatörün tüm çabalarına rağmen, araştırmacı gazeteciler birlikte çalışarak parayı takip etmenin bir yolunu bulabilirler.

Sher Khashimov, Tacikistanlı serbest gazeteci ve araştırmacıdır. Doğu Avrupa, Orta Asya ve Kafkasya’da basın özgürlüğü, dijital politika, işçi göçü ve bölgesel çatışmalar konularında çalışmalar yapmaktadır. Çalışmaları Al Jazeera, Foreign Policy, New Lines Magazine, Coda Story, Meduza ve diğer birçok yayında yer almıştır.

Sanatçı Nyuk , 2000 yılında Güney Kore’de doğdu. Şu anda Güney Kore, Seul’deki Hanyang Üniversitesi Uygulamalı Sanatlar Fakültesi’nde eğitim görüyor ve aynı zamanda illüstratör olarak çalışıyor. 2021’de Hidden Place Gallery’deki sergisinin ardından başka sergilere de katıldı. İllüstrasyonlarını elle çizmeyi tercih ediyor ve bu da sanat dünyasına özel bir dokunuş katıyor.